Қазақ тұрғындардың 1929-1930 жылдардағы наразылық көңіл күйлері және аман қалу стратегиясы: қарсыласуларының себептері және түрлері

Ғылыми мақала

Қаралымдар: 148 / PDF жүктеулері: 71

Авторлар

Б. Атантаева Шәкәрім атындағы университеті, Семей, Қазақстан Автор https://orcid.org/0000-0001-6104-9797
Р. Ахметова Шәкәрім университеті, Семей, Қазақстан Автор https://orcid.org/0000-0003-1359-0006
Т. Щеглова Алтай мемлекеттік педагогикалық университеті, Барнаул, Ресей Автор
А. Ботабекова Шәкәрім университеті, Семей, Қазақстан Автор https://orcid.org/0009-0009-1384-8047

DOI:

https://doi.org/10.32523/3080-129X-2025-152-3-60-78

Түйін сөздер:

ұжымдастыру, қуғын-сүргін, Семей округі, БМСБ, тәркілеу, көші-қон, мінез-құлық, уәждері, бейімделу

Жүктеп алу PDF файлын жүктеп алу

Аңдатпа

Мақалада 1929-1930 жылдардағы Кеңес үкіметінің саясатына қазақ халқының әлеуметтік-саяси қарсылық түрлері қарастырылады. Сол кезеңде жаппай ұжымдастыру, жерден айыру, көшпелілерді күштеп отырықшыландыру және қатаң салық саясаты жүргізіліп, қазақтардың дәстүрлі тұрмыс-тіршілігіне айтарлықтай өзгерістер енгізілді. Мемлекет тарапынан қысымының күшеюі нәтижесінде көптеген отбасылар туған жерлерін тастап, көрші облыстарға немесе шетелдерге, негізінен Қытай, Моңғолия, Орта Азияға қоныс аударуға мәжбүр болды. Бұл мақалада халық қарсылығының негізгі себептері, оның ішінде халықтың экономикалық күйреуі, жаппай ашаршылық, мүлікті күштеп тәркілеу және дәстүрлі қоғам құқығының бұзылуы талданады. Сондай-ақ босқындардың мінез-құлық уәждері, соның ішінде олардың қатаң мемлекеттік бақылау жағдайында өмірді және әлеуметтік-мәдени бірегейлікті сақтауға ұмтылуы қарастырылады. Билік өз кезегінде адамдардың жаппай көшіп-қонуынының себебін босқындарға қарсы қуғын-сүргіннің күшеюіне әкеліп соқтырған бай-кулак элементтерімен және контрреволюциялық топтармен байланысты антисоветтік әрекеттің көрінісі ретінде түсіндірді. Архив деректері мен тарихнамалық талдаулар негізінде белсенді емес қарсылықтың бір түрі ретіндегі көші-қон ауқымы, олардың әлеуметтік-демографиялық салдары мен қазақ қоғамының одан әрі дамуына тигізетін әсері зерттеледі. Авторлар жаппай көші-қон кеңестік үгіт-насихат айтқандай таптық күрестен емес, халықтың мемлекеттік террор жағдайында аман қалуға ұмтылуынан туындаған мәжбүрлі құбылыс екенін атап көрсетеді. Алынған нәтижелер қоғамның дағдарыстық жағдайларға бейімделу тетіктерін жақсырақ түсінуге және ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстанның әлеуметтік-саяси тарихын зерттеудегі дәстүрлі көзқарастарды қайта қарауға мүмкіндік береді.

Downloads

Download data is not yet available.

Автор өмірбаяндары

Б. Атантаева, Шәкәрім атындағы университеті, Семей, Қазақстан

тарих ғылымдарының докторы, профессор
Р. Ахметова, Шәкәрім университеті, Семей, Қазақстан

тарих ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор
Т. Щеглова, Алтай мемлекеттік педагогикалық университеті, Барнаул, Ресей

тарих ғылымдарының докторы, профессоры
А. Ботабекова, Шәкәрім университеті, Семей, Қазақстан

оқытушы

Әдебиеттер тізімі

Abylkhozhin Zh. The Traditional Structure of Kazakhstan: Socio-Economic Aspects of Functioning and Transformation (1920s–1930s). Alma-Ata: Gylym. 1991. 240 p.

Asharshylyk. Famine. 1928–1934. Documentary Chronicle. Collection of Documents. Vol.7: 1930–1934. Chief Ed.: E. Sydykov. Almaty. 2023. 568 p.

Atantaeva B. Kazakh-Chinese interstate migration in the middle of the XIX-early XXI centuries: Dissertation for the Degree of Doctor of Historical Sciences. Almaty. 2008. 50 p.

Ayagan B., Kydyralina Zh., Auanassova A., Kashkymbaev A., Anafinova M., Ilyassova K. The Truth About the Famine of 1932–1933. Almaty: LLP "Litera-M". 2012. 336 p.

Baisarina K., Karibayev M., Turlybayev M. The Resistance of the sharuas in the Semipalatinsk region during the period of forced modernization of aul (1929‒1931). Gumilyov Journal of History. 2025. Vol 150, no.1, pp.128-151. https://doi.org/10.32523/3080-129X-2025-150-1-128-151 DOI: https://doi.org/10.32523/3080-129X-2025-150-1-128-151

Cameron S. The Hungry Steppe: Famine, Violence, and the Making of Soviet Kazakhstan. Moscow: New Literary Observer. 2020. 360 p.

Kindler R. Stalin's Nomads: Power and Famine in Kazakhstan. Moscow: Political Encyclopedia. 2017. 382 p. DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctv3znxgm

Kozybayev M., Abylkhozhin Zh., Aldazhumanov K. Collectivization in Kazakhstan: The Tragedy of the Peasantry. Alma-Ata: Ch.Ch. Valikhanov Institute of History and Ethnology. 1992. 35 p.

Kozybayev M., Abylkhozhin Zh., Tatimov M. The Kazakh Tragedy. Questions of History. 1989. No.7, pp.53-71.

Kudajbergenova A. New conceptual approaches in the research and evaluation of popular uprisings and protests in Kazakhstan in the 20-30s of the XX-th century. Bulletin of Abai KazNPU. Series of Historical and social-political sciences. 2023. No.3(78), pp.278-289. DOI: https://doi.org/10.51889/2959-6017.2023.78.3.027

Kydyralina Zh. Mass Resistance to Collectivization in Kazakhstan (1929-1933). Bulletin of KazNU. Historical Series. 2013. No.2(69), pp.75–80.

Malysheva M., Poznansky V. Kazakhs – Refugees from Famine in Western Siberia, 1931-1934. Almaty. 1999. 536 p.

Materials of the State Commission for the Full Rehabilitation of Victims of Political Repressions (1920s-1950s). Vol.5: Forced Refugees. Collection of Documents and materials. Comp.: K. Baltabayeva et.al. Gen.Ed. Ye. Karin. Astana. 2022. 642 р.

Mendikulova G. Historical Fates of the Kazakh Diaspora: Origin and Development. Almaty. 1997. 261 p.

Mendikulova G. Kazakh Diaspora: History and Modernity. Almaty:Reiz. 2006. 343 p.

Ohayon I. Sedentarization of Kazakhs in the USSR under Stalin: Collectivization and Social Changes (1928-1945). Almaty: Sanat. 2009. 426 p.

Omarbekov T. Current Issues in the History of Kazakhstan in the 20th Century. Almaty: Öner. 2003. 552 p.

Payne Matthew J. Seeing like a Soviet State: Settlement of Nomadic Kazakhs, 1928-1934. New York. 2011. DOI: https://doi.org/10.1057/9780230116429_5

Pianciola N. Famine in the steppe: The collectivization of agriculture and the Kazak herdsmen 1928-1934. Cahiers du Monde russe. 2004. No.1-2, рр.137-192. DOI: https://doi.org/10.4000/monderusse.8681

Smagulova S., Sailaubay Y., Maslov Kh. Hunger and adaptation practices of the Kazakh village. Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University. Historical Sciences. Philosophy. Religion Series. 2023. No.4(145), pp.160-177. https://doi.org/10.32523/2616-7255-2023-145-4-160-177 DOI: https://doi.org/10.32523//2616-7255-2023-145-4-160-177

Zhanbossinova А., Zhandybayeva S., Atantayeva B., Zhirindinova K. Kazbekova A. The historical memory on modernization of the Kazakh aul in Soviet narratives. Opción. 2020. No.91, pp. 426-441.

Zhanbossinova A.S. Kazakh nomads: the road to socialism. Bulletin of L.N. Gumilyov Eurasian National University. Historical Sciences. Philosophy. Religion Series. 2021. No.1(134), pp.49-62. https://doi.org/10.32523/2616-7255-2021-134-1-49-62 DOI: https://doi.org/10.32523/2616-7255-2021-134-1-49-62

Zhirindinova K., Zhanbosinova А., Atantayeva B. Social adaptation of Kazakh nomads in the period of forced collectivization. Opción. 2019. No.23, pp.164-180.