1950-1980 жылдардағы қалалық халықты тарихи-демографиялық зерттеулердің дереккөзі ретінде Бүкілодақтық халық санағы

Ғылыми мақала

Қаралымдар: 28 / PDF жүктеулері: 12

Авторлар

О. Дашинамжилов Ресей Ғылым академиясы Сібір бөлімшесінің Тарих институты, Новосибирск, Ресей Автор https://orcid.org/0000-0002-0938-2290

DOI:

https://doi.org/10.32523/3080-129X-2025-152-3-46-59

Түйін сөздер:

тарихи демография, дереккөздер, Бүкілодақтық халық санағы, санақ дәлдігі;, санақ қолжетімділігі, Кеңес Одағы, статистика

Жүктеп алу PDF файлын жүктеп алу

Аңдатпа

Бұл мақалада Бүкілодақтық халық санақтарының тарихи-демографиялық зерт-теулер үшін дереккөзі ретіндегі маңызы қарастырылады. Санақтар белгілі бір уақыттағы әртүрлі халық топтарын сипаттайды және тақырыптық кестелерге бөлінген ауқымды статистикалық материалдар кешенін құрайды. Зерттеу дереккөздері ретінде мемлекеттік архивтерге тапсырылған жүйелендірілген санақ кестелері мен қысқаша санақ нәтижелері берілген статистикалық жинақтар пайдаланылды. Мақаланың мақсаты – қалалық халықтың демографиялық сипаттамаларын зерттеу үшін аса құнды санақ материалдарын сипаттау. Зерттеу әдістері ретінде дереккөздердің ішкі сыни талдауы мен салыстырмалы талдау әдісі қолданылды. Зерттеу нәтижесінде Бүкілодақтық халық санақтары кейбір кемшіліктеріне қарамастан, жалпы алғанда, дәл статистикалық дереккөз болып табылатыны анықталды. Алайда жекелеген республикалар мен облыстардағы халық санына қатысты жағдай өзгеше. Ел басшылығы кейбір халық санаттарының саны мен аумақтық орналасуы туралы ақпаратты қоғамнан жасыру қажет деп санаған. Санақтың ерекше тәртібі әскери қызметшілерге, жергілікті КГБ органдарының қызметкерлеріне және кейбір өнеркәсіптік кәсіпорындардың жұмысшыларына қатысты қолданылған. Сондай-ақ жабық қалалар да жүйелендірілген санақ кестелерінде жеке көрсетілмеген, олардың халқы елдің әртүрлі өңірлеріне бөлініп көрсетілген. Автор халық санына жасалған қосымшалардың шамамен көлемін есептеу әдісін ұсынады, ол үшін кеңестік кезеңдегі статистикалық деректер мен 2002 жылғы Бүкілресейлік халық санағы нәтижелеріне қайта есептеулер қажет. Бүгінгі таңда санақ материалдарының басым бөлігін орталық және өңірлік архивтер мен кітапханалардан қиындықсыз табуға болады. Тек сирек кездесетін кейбір мәліметтерді іздеу барысында қиындықтар туындауы мүмкін, бұл олардың ведомстволық сақтау орындарынан архивтерге әлі тапсырылмағандығымен байланысты. Осылайша, статистикалық жинақтар мен кестелерді талдау нәтижесінде алғаш рет қалалық халықты зерттеу үшін өзекті санақ деректері, олардың толықтығы мен шынайылығы анықталды. Әртүрлі санақ нәтижелерінің жариялану ерекшеліктері көрсетіліп, олардың сақталу орындары аталды. Бұл ғалымдарға 1950–1980 жылдардағы қалалық халықтың сандық, жыныс-жас, әлеуметтік-таптық және ұлттық құрамындағы маңызды үрдістер мен заңдылықтарды анықтауға мүмкіндік береді.

Downloads

Download data is not yet available.

Автор өмірбаяны

О. Дашинамжилов, Ресей Ғылым академиясы Сібір бөлімшесінің Тарих институты, Новосибирск, Ресей

аға ғылыми қызметкер, тарих ғылымдарының докторы

Әдебиеттер тізімі

Age Composition of the Population of the RSFSR (According to the All-Union Population Census of 1959). Moscow: CSU of the RSFSR. 1962. 476 p.

Age Composition of the Population of the RSFSR (According to the All-Union Population Census of 1989). Moscow: Goskomstat of the RSFSR. 1990. 373 p.

All-Union Population Census of 1970: Collection of Articles. Moscow: Statistika. 1976. 286 p.

All-Union Population Census of 1979: Collection of Articles. Moscow: Finansy i Statistika. 1984. 232 p.

All-Union Population Census of 1987: Collection of Articles. Moscow: Finansy i Statistika. 1987. 73 p.

The All-Union Population Census Is a National Affair. Moscow. 1969. 63 p.

Urban Settlements of the RSFSR (According to the 1979 All-Union Population Census). Moscow:CSU of the RSFSR. 1980.150 p.

Urban Settlements of the RSFSR (According to the All-Union Population Census of 1989). Moscow: Goskomstat of the RSFSR. 1991. 270 p.

Dashinamzhilov O.B. The Urban Population of Western Siberia in the 1960s–1980s: A Historical and Demographic Study. Novosibirsk: Nauka; SB RAS Publishing House. 2018. 368 p.

Dashinamzhilov O.B., Lygdenova V.V. Demographic Development of the Autonomous Okrugs of Russia in the 1960s–1980s: Problems of Sources. Historical Courier. 2019, no.4(6), pp.166–173. https://doi.org/10.31518/2618-9100-2019-4-14 DOI: https://doi.org/10.31518/2618-9100-2019-4-14

Demographic History of Western Siberia (Late 19th–20th Centuries). Novosibirsk: Institute of History. SB RAS, 2017. 347 p.

Demographic History of Russia and Its Regions. Vol. I: Problems of Sources. Collection of Scientific Papers. Novosibirsk: Apel'sin. 2016. 303 p.

Zhiromskaya V.B. Demographic History of Russia in the 1930s: A Look into the Unknown. Moscow: ROSSPEN, 2001. 277 p.

Zhiromskaya V., Kiselev I., Polyakov Yu. Half a Century Classified as “Secret”: The All-Union Population Census of 1937. Moscow: Nauka. 1996. 277 p.

History of Population Censuses in Russia. Moscow: Golden-Bi. 2013. 427 p.

Isupov V. Demographic Catastrophes and Crises in Russia in the First Half of the 20th Century: Historical and Demographic Essays. Novosibirsk: Sibirskii Khronograf. 2000. 242 p.

Isupov V. Statistical Sources on the Demographic History of Russia During the Great Patriotic War: Report at the Plenary Session of the First International Scientific Conference on Historical Demography and Historical Geography. Syktyvkar: [n.p.]. 2011. 19 p.

Results of the All-Union Population Census of 1970. Kemerovo: Statistical Department of the Kemerovo Region. 1971. 87 p.

Results of the All-Union Population Census of 1989. Issue 5: Gender and Age Composition. Kemerovo: Kemerovstat. 1990. 129 p.

Results of the 2002 All-Russian Population Census: Statistical Collection in 11 Parts. Part 2: Age and Gender Composition of the Population of the Tyumen Region. Tyumen: Tyumenstat. 2004. 471 p.

Brief Socio-Demographic Characteristics of the Population of the Tomsk Region (According to the All-Union Censuses of 1979 and 1989). Statistical Collection No. 4. Tomsk: Tomskstat. 1990. 210 p.

Kiseleva G.P., Kvasha, A.Ya. What Do the Population Censuses Tell Us? Moscow: Finansy i Statistika. 1983. 103 p.

Labutova T.S. The Census Program and Methodological Foundations of Its Implementation. In: All-Union Population Census of 1979: Collection of Articles. Moscow. 1984. Рp. 5–25.

Merkov A.M. Demographic Statistics (Population Statistics): A Short Guide for Doctors. Moscow: Medgiz. 1959. 188 p.

Population of Western Siberia in the 20th Century. Novosibirsk: Publishing House of the Siberian Branch of the RAS. 1997. 169 p.

Population of the USSR (According to the All-Union Population Census of 1989). Moscow: Goskomstat of the RSFSR. 1990. 747 p.

National Composition of the Population of the Altai Territory (According to the All-Union Population Census of 1989). Barnaul: Department of Statistics of the Altai Territory. 1991. 145 p.

National Composition of the Population of the RSFSR (According to the All-Union Population Census of January 15, 1970). Moscow: TSU RSFSR. 1975. 200 p.

National Composition of the Population of the RSFSR (According to the All-Union Population Census of 1989). Moscow: Goskomstat of the RSFSR. 1990. 747 p.

Main Results of the 2002 All-Russian Population Census in the City of Omsk: Statistical Collection. Omsk: Omsksta. 2005. 215 p.

Podyachikh P.G. Program and Main Methodological Issues of the All-Union Population Census of 1970. In: All-Union Population Census of 1970: Collection of Articles. Moscow. 1976. Рp.9–48.

Problems of Demographic Statistics: Collection of Articles. Moscow: Nauka. 1966. 354 p.

Distribution of the Permanent Population of the Omsk Region and the City of Omsk by Social Groups, Sources of Livelihood, Branches of the National Economy, Age, and Individual Occupations (According to the 1970 All-Union Population Census). Omsk: Statistical Department of the Omsk Region. 1973. (Restricted circulation). 178 p.

Reut G.A. Closed Administrative-Territorial Formations of Siberia: Socialism Behind Barbed Wire. Krasnoyarsk: KGAU. 2012. 349 p