Жетісу ерте көшпенділері мәдениетін зерттеу тұрғысында: Шарын қонысы материалдарын трасологиялық және археозоологиялық анықтау
Ғылыми мақала
Қаралымдар: 67 / PDF жүктеулері: 49DOI:
https://doi.org/10.32523/3080-129X-2025-152-3S1-217-239Түйін сөздер:
ерте темір дәуірі, қоныс, қазба, керамика, тас құралдар, мал сүйектері, трасология, тозу іздеріАңдатпа
Мақала Алматы облысы, Ұйғыр ауданындағы Шарын ұлттық паркінің аумағында орналасқан Сарытоғай жазығындағы Шарын қонысында жүргізілген археологиялық зерттеулердің нәтижелеріне арналған. Бұл ескерткіш Жетісу аумағындағы ерте темір дәуірінің ең ірі қоныстарының бірі болып табылады. Зерттеудің өзектілігі жергілікті халықтың шаруашылық-мәдени типін қалпына келтіру және Жетісудың Орталық Қазақстан мен Алтай аймақтарымен мәдени байланыстарының ерекшеліктерін айқындау қажеттілігінен туындайды. Зерттеудің мақсаты – дәстүрлі археологиялық әдістерді және трасологиялық, археозоологиялық сияқты пәнаралық әдістерді кешенді қолдану арқылы Шарын қонысы тұрғындарының шаруашылығы мен тұрмысын анықтау. Қыш кешенін талдау, тас құралдарының функцияларын трасологиялық әдіспен айқындау және жануар сүйектерінің археозоологиялық зерттеуі міндеті болып табылады. Зерттеу гипотезасы – қоныс тұрғындары мал шаруашылығымен, егіншілікпен айналысқан, сонымен бірге әртүрлі құралдарды шаруашылық пен тұрмыста қолдана білген, сондай-ақ көрші аймақтармен мәдени байланыстарға түскені материалдық мәдениетте көрініс тапқан. Зерттеу нәтижелері қыш ыдыстарының пішіндік және өрнектік әртүрлілігі аймақаралық байланыстардың белсенді болғанын көрсетеді; тас құралдарының трасологиялық талдауы олардың егіншілікке, құрылысқа және тұрмыстық іс-әрекеттерге пайдаланылғанын анықтады; ал жануар сүйектеріне жасалған археозоологиялық талдау (692 дана) ұсақ мал сүйектерінің басым болғанын (50,9%), сондай-ақ ірі қара мен жылқының шаруашылығында маңызды рөл атқарғанын көрсетті. Зерттеудің ғылыми жаңалығы – Шарын қонысының материалдарына алғаш рет трасологиялық және археозоологиялық зерттеулер кешенді түрде қолданылып, қоныс тұрғындарының шаруашылығы мен тұрмысы қалпына келтірілді және ерте темір дәуіріндегі аймақаралық мәдени байланыстар аясында жергілікті дәстүрлердің ерекшеліктері айқындалды.
Downloads
Әдебиеттер тізімі
Ageeva E. On the Types of Ancient Burials in the Almaty Region. New Materials on the Archaeology and Ethnography of Kazakhstan. Proceedings of the Institute of Archaeology and Ethnography of the Kazakh Academy of Sciences. Alma-Ata: Nauka. 1961. Vol.1. Рp.21-40.
Akishev K. Report on the work of the Ili archaeological expedition. Proceedings of the Institute of Archaeology and Ethnography of the Kazakh Academy of Sciences. Alma-Ata: Nauka. 1956. Vol.1. Рp.28–31.
Antipina E. Models of ancient cattle breeding in the Caucasus: archaeozoological research at the Kabardinka-2 settlement. Analytical studies of the Laboratory of Natural Science Methods. Eds. E. Chernykh, V. Zavyalov. Moscow: Institute of Archaeology of the Russian Academy of Sciences. 2013. Is.3. Рp.126–141.
Akhmetov A. Climatic features of southeastern Kazakhstan. Almaty: Nauka. 2020. 202 p.
Goryachev A., Chernov M., Egorova T. Incidental finds of Bronze Age artifacts in the territory of Semirech in 2020–2022. History and archeology of Semirech. Almaty: Institute of Archaeology. A. Margulana. 2024. Is.8. Рp.90–102.
Goryachev A., Egorova T. Early Iron Age settlements in the Butakovka gorge (southeastern outskirts of Almaty). The Saka culture of Saryarka in the context of the study of ethnosociocultural processes in Steppe Eurasia: a collection of scientific articles dedicated to the memory of archaeologist K.A. Akishev. Almaty. 2015. Рp.90–99.
Goryachev A., Saraev V. Early Iron Age settlements on the northern slopes of Ile Alatau. Archaeological heritage of Central Kazakhstan: study and preservation: collection of scientific articles dedicated to the 70th anniversary of the organization of the Central Kazakhstan archaeological expedition of the Academy of Sciences of Kazakhstan. Almaty. 2017. Рp.123–132.
Goryachev A. Settlement and burial ground of the Early Iron Age of the Turgen-II archaeological complex. Issues of archeology of Kazakhstan: collection of scientific articles dedicated to the 75th anniversary of B. Nurmukhanbetov. Almaty. 2011. Is.3. Рp.325–341.
Erzhanova A., Goryachev A., Frachetti M., Chernov M. On the production and functional purpose of stone pestles from Bronze Age settlements and random finds in the territory of Zhetysu (Southeastern Kazakhstan). MAIASP (Materials on the archeology and history of the ancient and medieval Black Sea region). 2024. No.16. Рp.37–55.
Ermolaeva A., Erzhanova A., Shagirbaev M., Dubyagina E. Serektas-2 – wintering of cattle breeders of the transitional period from the Final Bronze to the Early Iron (Zhetysu). Archaeology of Kazakhstan. 2024. No.2 (24), pp.176–199.
Karabaspakova K. Zhetysu and Southern Kazakhstan in the Bronze Age. Almaty: NICIA “Begazy-Tasmola”. 2011. 220 p.
Kungurova N., Varfolomeev V. Stone tools and articles from the Kent settlement (based on trace evidence). Begazy-Dandybaevskaya culture of Steppe Eurasia: collection of scientific articles dedicated to the 65th anniversary of Zh. Kurmankulova. Ed. A. Beisenov. Almaty: NICAS "Begazy-Tasmola". 2013. Рp.198–217.
Nurmukhanbetov B., Trifonov Y. Mound cemeteries of Shubarat and Molala (brief description, cultural-chronological analysis). Sakas and Sauromats of the Kazakh steppes: collection of scientific articles dedicated to the memory of archaeologist B. Nurmukhanbetov. Almaty. 2016. Рp.10–19.
Maryashev A. New materials on the Bronze Age settlements in the Bayan-Zurek mountains. Bulletin of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Series of social sciences. 2002. No.1(236), pp.23–30.
The Culture of the Sakas and Wusuns of Kazakhstan in the Archaeological Collections of the Central State Museum of the Republic of Kazakhstan. Scientific Catalogue. In Kazakh, Russian, and English. Almaty: Oner. 2011. 320 р.
Tulegenov T., Amargaziyeva A., Zikiria D., Aitkul H., Zhanuzak R. Sarytogay I – a monument of the Early Iron Age on the left bank of the Ile: preliminary research results. Archaeology of Kazakhstan. 2024. No.4(26), pp.207–235.
Yerzhanova A., Dubyagina Y., Goryachev A. Traceological and technological analysis of stone and ceramic inventory from the early Iron Age settlement Butakty-I (Southern-Eastern Kazakhstan). Kazakhstan Archeology. 2023. No.1(19), рp.157-176. https://doi.org/10.52967/akz2023.1.19.157.176 DOI: https://doi.org/10.52967/akz2023.1.19.157.176
Zeder M., Lapham H. Assessing the reliability of criteria used to identify postcranial bones in sheep, Ovis, and goats, Capra. Journal of Archaeological Science. 2010а. Vol.37, iss.11, рр.2887–2905. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2010.06.032
Zeder M., Pilaar S. Assessing the reliability of criteria used to identify mandibles and mandibular teeth in sheep, Ovis, and Goats, Capra. Journal of Archaeological Science. 2010b. Vol.37, iss.2, pp.225–242. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2009.10.002
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 А. Чотбаев, А. Ержанова, М. Шагирбаев, Д. Ботанов, А. Бағытжан
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 Дүние жүзінде.
