The History of Moghul – Oirat Relations (from the Mid-14th to the Early 16th Century): Research article

S.  Akhmetkul; G. Zhapekova; Z. Dzhandosova

doi:10.32523/3080-129X-2025-152-3-29-45

Авторлар

С. Ахметқұл Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан Автор https://orcid.org/0000-0003-3384-5504
Г. Жапекова Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан Автор https://orcid.org/0000-0003-1090-8373
З. Жандосова Санкт-Петербург мемлекеттік университеті, Санкт-Петербург, Ресей Автор https://orcid.org/0000-0002-4834-1360

DOI:

https://doi.org/10.32523/3080-129X-2025-152-3-29-45

Түйін сөздер:

моғолдар, ойраттар, Моғолстан, миндік Қытай, «Мин ши», «Тарих-и Рашиди», «Эрдэнийн-тобчи», «Маджму ат-тауарих»

Аңдатпа

Моғолстан мемлекетінің тарихы ортағасырлық тарихнамада жеткілікті зерттелмеген сала болып табылады, сонда да ол моңғолдардан кейінгі дәуірдегі Орталық Азиядағы саяси, экономикалық және мәдени процестерді терең түсінуде ерекше маңызға ие. Осы мақала XIV ғасырдың ортасынан XVI ғасырдың басына дейінгі кезеңде моғолдар мен ойраттардың саяси, этникалық және экономикалық қарым-қатынастарын талдауға арналған. Зерттеудің мақсаты – екі ірі көшпелі бірлестіктің арасындағы байланыстардың сипатын анықтап, жүйелеп, оларды бірқатар негізгі деректерде көрініс табатын тарихи құжаттар арқылы зерттеу. Мақсатқа жету үшін авторлар Әли Йаздидің парсы тіліндегі «Зафар-наме» еңбегін, Мұхаммед Хайдардың «Тарих-и Рашиди» еңбегін, Захир-ад-Дин Мұхаммед Бабурдың шағатай тіліндегі «Бабур-наме» мемуарларын, қытайлық «Мин ши» шежіресін және Саган-Сэцэннің моңғолша «Эрдэнийн Тобчи» жылнамасын қолданды. Сонымен қатар, заманауи ғылыми әдебиеттердің көмегімен өңірде орын алған күрделі тарихи процестерге қатысты көзқарас кеңейтілді. Сипаттамалық, салыстырмалы-тарихи және дерекқорлық әдістерді пайдалану моғолдар мен ойраттардың өзара әрекеттесуінің алуан түрлі формаларын тереңірек ашуға мүмкіндік берді. Зерттеу нәтижелері екі халық арасындағы қарым-қатынастардың күрделі әрі қайшылықты екенін көрсетеді. Жиі қайталанатын қарулы қақтығыстармен қатар, бейбіт қатар өмір сүру кезеңдері, одақтастық келісімдер мен этномәдени ынтымақтастықтың да болуы олардың қарым-қатынастарының көпқырлылығын дәлелдейді. Қарсыласудың маңызды факторы ретінде стратегиялық маңызы бар сауда жолдарын бақылау үшін күрес, әсіресе Хами өңірінде, негізгі керуен жолдарының тоғысқан жерінде экономикалық мүдделер мен саяси билікке талас айқын көрінді. Мақалада сондай-ақ, XV ғасырда моғол тайпаларының ойраттарға көшуімен байланысты этно-діни аспектілерге ерекше назар аударылды. Кейбір зерттеушілер бұл құбылысты осы топтардың ортақ тегінен туындаған деп бағалайды, осылайша олардың қарым-қатынастарын талдауға қосымша өлшем береді. Ойраттар ішіндегі ішкі діни шиеленістер де қақтығыстардың пайда болуына ықпал етті, оның ең айқын мысалы – 1472 жылы Моғолстан аумағына жасалған шабуыл. Осылайша, жүргізілген талдау Моғолстандағы тарихи процестердің күрделілігінің тек қарулы қақтығыстардан емес, сонымен қатар жазбаша деректер мен археологиялық мәліметтерде көрініс тапқан белсенді мәдени алмасудан да қалыптасатынын дәлелдейді. Алынған нәтижелер Еуразия далалық аймақтарын салыстырмалы түрде зерттеуге және Орталық Азия тарихына дәстүрлі көзқарасты қайта қарауға мықты негіз болмақ. Бұл Моғолстанды зерттеудің жаһандық тарихи процестерді түсінудегі жоғары маңыздылығын көрсетеді. Сонымен қатар, бұл зерттеу болашақтағы ғылыми ізденістер үшін жаңа перспективалар ашып, аймақтың тарихын жан-жақты талдауға ықпал етеді

Downloads

Download data is not yet available.

Автор өмірбаяндары

С. Ахметқұл, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан

Докторант
Г. Жапекова, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан

тарих ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор
З. Жандосова, Санкт-Петербург мемлекеттік университеті, Санкт-Петербург, Ресей

тарих ғылымдарының кандидаты, доцент, Орталық Азия және Кавказ кафедрасының меңгерушісі

Әдебиеттер тізімі

Atygayev N., Dzhandosova Z., Ahmetzhan K., Krupa T., Tuyakbayev O. Moghul Khans from Muraqqa' Tasavir-i Salatin-i Kashghar. Part I. Manuscripta Orientalia. 2024a. Vol.30, no.1. pp.10-16. https://doi.org/10.31250/1238-5018-2024-30-1-10-16 DOI: https://doi.org/10.31250/1238-5018-2024-30-1-10-16

Atygayev N., Dzhandosova Z., Ahmetzhan K., Krupa T., Tuyakbayev O. Moghul Khans from Muraqqa' Tasavir-i Salatin-i Kashghar. Part II. Manuscripta Orientalia. 2024b. Vol.30, no.2. pp.25-32. https://doi.org/10.31250/1238-5018-2024-30-2-25-32 DOI: https://doi.org/10.31250/1238-5018-2024-30-2-25-32

Babur Zahir al-Din. Babur-name: The Memoirs of Babur. Translated by M.A. Sal'e; preface by S.A. Azimdzhanova. Tashkent: Academy of Sciences of the Uzbek SSR Publ. 1958. 530 p.

Barthold V. Compositions. Vol.2. Part I. Moscow: Publishing House of Oriental Literature. 1963. 1020 p.

Bretschneider E. Mediaeval researches from Eastern Asiatic Sources: Fragments towards the knowledge of the geography and history of Central and Western Asia from the 13th to the 17th century. Vol.2. London: Routledge. 2000. 352 p.

Courant M. L’Asie Centrale aux XVIIe et XVIIIe siecles. Empire Kalmouk ou Empire Mantchou? Accessed March 11, 2024. https://www.chineancienne.fr/d%C3%A9but-20e-s/courant-l-asie-centrale-aux-xviie-et-xviiie-si%C3%A8cles

Dughlat Mirza Muhammad Haidar. The Tarikh-i-Rashidi of Mirza Muhammad Haidar, Dughlat. A history of the Moghuls of Central Asia: An English Version. Edited with Commentary, Notes and Map by N. Elias; The Translation by E. Denison Ross. London. 1895. 536 p.

Erskine W. A History of India. Vol.1. London. 1854. 578 p. DOI: https://doi.org/10.1093/nq/s1-IX.242.578f

Howorth H. History of the Mongols from the 9th to 19th century. Part I. London: Longmans, Green, and Co. 1876. 743 p.

Kitinov B.U. “Oirats-ogels... crossed the Mankan River”: the ethno-religious situation at the Oirats in the middle of the XV – the beginning of XVI centuries. Peoples’ Friendship University of Russia Journal of World History. 2017. Vol.9, no.4, pp.370–382. DOI: https://doi.org/10.22363/2312-8127-2017-9-4-370-382

Kitinov B.U. Ethnic History of the Oirats: The Role of Religion Revisited. Bulletin of the Kalmyk Institute for Humanities of the Russian Academy of Sciences. 2018. Vol.35, Is.1, pp.13-21. https://doi.org/10.22162/2075-7794-2018-35-1-13-21 DOI: https://doi.org/10.22162/2075-7794-2018-35-1-13-21

Kukeev D.G. History of the Oirats before the establishment of the Dzungar Khanate (XIII-XVI centuries). Dissertation for the degree of candidate of historical sciences. St. Petersburg. 2008. 205 p.

Kukeev D.G. On the peculiarities of interpretation in identifying historical characters in the history of the Oirats of the 15th century. According to Mongolian and Chinese sources in modern historiography. Society and state in China. 2015. Vol.45, no.17‒1, pp.411-417.

Materials for the History of Kazakh Khanates from the 15th to 18th centuries (extracts from Persian and Turkic Writings). Compiled by: S.K. Ibragimov, N.N. Mingulov, K.A. Pishchulina, V.P. Yudin. Alma-Ata: Nauka Publishing House of Kazakh SSR. 1969. 487 p.

Oliver E. The Chaghatai Mughals. Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. New Series. 1888. Vol.20, no.1, pp.72-128. DOI: https://doi.org/10.1017/S0035869X00019882

Petrov K.I. Essays on feudal relations among the Kyrgyz in the 15th-18th centuries. Frunze: Academy of Sciences of the Kirghiz SSR Publ. 1961. 175 p.

Pishchulina K.A. Southeast Kazakhstan in the Mid-Fourteenth to Early Sixteenth Centuries: Issues of Political and Socioeconomic History. Alma-Ata: Nauka Publishing House of Kazakh SSR. 1977. 288 p.

Pokotilov D.D. History of the Eastern Mongols during the Ming Dynasty. St. Petersburg: Imperial Academy of Sciences Publ. 1893. 230 p.

Romodin V. Excerpts from Majmuʿ al-Tawarikh. Translated from Persian, with introduction and commentary by V. Romodin. Leningrad. 1963. 110 p.

Tagirdzhanov A.T. Collection of Histories Majmuʿ al-Tawarikh. Leningrad: Leningrad University Press. 1960. 200 p.

Yazdi Sharaf ad-Din ‘Ali. Zafar-name. Translated from Old Uzbek, with a preface, commentary, indices, and map by A. Akhmedov. Tashkent: SAN’AT Journal Publishing House. 2008. 486 p.

Yudin V. Central Asia in the Fourteenth–Eighteenth Centuries Through the Eyes of an Orientalist. Almaty: Dajk-Press. 2001. 384 p.

Zhade Z., Kumpilov T. Muslim identity as a scientific category. Bulletin of the Adygea State University. Series: Regional studies: philosophy, history, sociology, jurisprudence, political science, cultural studies. 2019. No.1(234), pp.79-88.

Zhapekova et al. Peculiarities of religious identity formation in the history of Kazakhstan. European Journal of Science and Theology. 2018. No.14(2), pp.109-119.

Zlatkin I. History of the Dzungar Khanate (1635-1758). Moscow: Nauka Publ. 1983. 335 p.