Түріктердің Константинопольді алуының саяси, тарихи жәнеөркениеттік маңызы (Батыс деректері бойынша)

Ғылыми мақала

Қаралымдар: 52 / PDF жүктеулері: 30

Авторлар

Н. Абдукадыров әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Алматы, Қазақстан Автор https://orcid.org/0000-0002-6811-9871
А. Шоқатова А.К. Құсайынов атындағы Еуразия гуманитарлық институты, Астана, Қазақстан Автор https://orcid.org/0009-0007-0433-9852

DOI:

https://doi.org/10.32523/3080-129X-2025-152-3-7-28

Түйін сөздер:

Константинополь 1453, , Осман мемлекеті, Византия, Ыстамбұл, Мәдениет, Өркениет

Жүктеп алу PDF файлын жүктеп алу

Аңдатпа

Адамзат тарихында көптеген әлемдік деңгейдегі аса ірі саяси процестер мен ірі өркениеттердің орнын ауыстыратын тарихи оқиғалар болып өткен. Осындай оқиғалардың бірі – ортағасырлық Батыс пен Шығыстың қақпасы саналған Константинопольдің 1453 жылы османдар тарапынан алынуы мен Византия империясының құлауы болды. Константинополь қаласының алынуы 1453 жылы 6 сәуірде басталып, 29 мамырда қаланы осман әскерінің басып алуымен аяқталды. Константинопольдің алынуы Шығыс Рим империясының құлауын және бүкіл бір мәдениет пен өркениеттер тарихының аяқталған кезеңін көрсетіп берді. Сондықтан, бұл тақырып әрқашан да өзекті болып саналады. 1453 жылы 29 мамырда әлемдік мәдениет пен өркениеттің ірі ошағы саналған Византия астанасы Константинопольдің осман сұлтаны II Мехмет тарапынан алынуы осы географияда жаңа бір тарихи кезеңнің басталғанын көрсетті. Қаланың алынуы негізінен әскери соғыстың нәтижесінде орын алғанымен, оның тарихи және өркениеттік маңызы өте терең еді. Ұзақ жылдар бойы тарих ғылымында Константинопольдің алынуы мен Византияның құлауы бойынша әр түрлі теориялар мен ғылыми тұжырымдамалар қалыптасты. Оның ең негізгілерінің бірі – "түріктердің қаланы асқан жауыздықпен қиратуы және мыңдаған жылдар бойына дамыған византиялық мәдениет пен өркениетті жойып жіберуімен" сипатталды. Қаланы алудағы түріктердің әрекеттері варварлық сипатта болды деген тұжырым басым. Мұндай тұжырымдама ғылымда ұзақ жылдар бойы қолданылып келді. Дегенмен, қазіргі кезеңде тарих ғылымында еніп жатқан жаңа тұжырымдамалар мен теориялар мұндай біржақты көзқарастар мен ұстанымдардан арылып, шынайы тарихтың жазылуына арқау болуда. Қазіргі кезде жаңа зерттеулер түріктердің Константинопольді алуы мен Византия империясының құлауы қарсаңында түріктер мен византиялық билеушілер арасында өзара байланыс болғанын көрсетуде және оның себептері әр түрлі факторлармен түсіндіруде. Оның маңызды бір себебі, түріктер Византияны сан мәрте сыртқы күштерден қорғаған. Батыс тарихшылары түріктер Константинопольді алғанымен, ол Византияның құрамында болған Христиан халықтарын сыртқы күштерден қорғаушы ретінде сипатталған. Мақалада, батыс деректерінің негізінде түріктердің Константинопольді алуының саяси, тарихи, мәдени және өркениеттік маңызы қарастырылады. Византияның құлауының алғышарттары мен себептері және барысы мен нәтижелері мәдени тұрғыдан зерттеледі. Ортағасырлық еуропалық хронистер мен гуманистердің еңбектерінде қаланың құлауы мен Византияның тағдыры туралы құнды тарихи мәліметтер сақталған. Сол замандағы еуропалық тарихшылар мен осы мәселемен айналысушы ғалымдардың тұжырымдарына жаңадан ғылыми талдау жасалады және соның негізінде тақырыптың тарихи, мәдени, өркениеттік мазмұны ашылатын болады.

Downloads

Download data is not yet available.

Автор өмірбаяндары

Н. Абдукадыров, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Алматы, Қазақстан

Дүние жүзі тарихы, тарихнама және деректану, кафедрасының доценті, Ph.D.
А. Шоқатова, А.К. Құсайынов атындағы Еуразия гуманитарлық институты, Астана, Қазақстан

«Педагогика және тарих» кафедрасының аға оқытушысы

Әдебиеттер тізімі

Babinger F. Mehmed the Conqueror and his time. transl. by R. Manheim. Princeton. 1978. 549 p. (in English)

Balivet M. Byzantins et Ottomans: relations, interactions, succession. Istanbul. 1999. 278 p. (in English)

Chalkokondyles L. Translation and Commentary of the «Demonstrations of Histories» (Books I-III). Athens. 1996. 391 p. (in English)

Coles P. The Ottoman empire on Europe. London. 1986. 216 р. (in English)

Crowley R. Constantinople. The last great siege 1453. London: Faber and Faber. 2005. 304 p. (in English)

De Clari Robert The Conquest of Constantinople. Medieval Academy of America University of Toronto Press. 1996. 150 р. (in English)

Doukas. Decline and Fall of Byzantium to the Ottoman Turks. Transl. by H. Magoulias. Detroit. 1975. 346 p. (in English)

Grecu V. Critobul din Imbros din domnia lui Mahomed al Il-lea anii 1451-1467. Bucureşti: Editura Academiei Republicii Populare Romine. 1963. 377 р. (in Romanian)

Flavio B. Scritti inediti e rari di Biondi Flavio. Roma: Tipografia poliglotta Vaticana. 1927. 282 р. (in Italiano)

Іorga N. Byzantium after Byzantium. Romanian Institute of International Studies. Iaşi ‒ Oxford – Portland. 2000. 256 р. (in English)

İnalcık H. Kuruluş ve imparatorluk süresinde Osmanlı. İstanbul. Timaş yayınları. 2011. 304 р. (in Turkish)

Inalcik H. Mehmed the Conqueror (1432–1481) and His Time. Speculum. 1960. Vol.35, nо.3, рр.408-427. (in English) DOI: https://doi.org/10.2307/2849734

Kinross Lord. Osmanlı imparatorluğunun yükselişi ve çöküşü. Transl. from English Meral Gaspıralı İstanbul: Altın kitaplar. 2009. 656 р. (in Turkish)

Korobeinikov D. Byzantium and the Turks in the Thirteenth Century. Oxford. 2014. 372 p. (in English) DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198708261.001.0001

Kritovoulos. History of Mehmed the Conqueror. Translated from the Greek by Charles T. Riggs. Princeton University Press. 1954. 222 р. (in English)

Lewis B. What Went Wrong? Western Impact and Middle Eastern Response. Published by Oxford University Press. 2002. 177 p. (in English) DOI: https://doi.org/10.1093/oso/9780195144208.001.0001

Lowry H. «From Lesser Wars to the Mightiest War»: The Ottoman Conquest and Transformation of Byzantine Urban Сenters in the Fifteenth Century. Continuity and Change in Late Byzantine and Early Ottoman Society. Birmingham. 1986. Pр.323-338. (in English)

Mertens D. Europaische Friede und Turkenkrieg im Spatmittelalter. Zwischenstaatliche Friedenswahrung in Mittelalter und Friiher Neuzeit. Hrsg. von H. Durchhardt. Koln-Wien. 1991. Рр.45-73. (in German)

Monfasani J. Lauro Quirini and His Greek Manuscripts: Some Notes on His Culture. Et Amicorum: Essays on Renaissance Humanism and Philosophy. Series: Brill's Studies in Intellectual History, 1977. Vol.273, pp.33-46. (in English) DOI: https://doi.org/10.1163/9789004355323_004

Necipoğlu N. Byzantium between the Ottomans and the Latins: Politics and Society in the Late Empire. Cambridge. 2009. 350 p. (in English) DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511576720

Nicol D. The End of the Byzantine Empire. London: Holmes & Meier Publishers Incorporated. 1980. 109 р. (in English)

Nicolò B. Giornale dell'assedio di Costantinopoli, 1453. Enrico Cornet. Vienna: Tendler. 1856. 82 p. (in Italiano)

Obolensky D. Byzantium and the Slavs. Saint Vladimir's Seminary Press. 1994. 323 р. (in English)

Sallabi Ali Muhammed. Osmanlı tarihi. Kuruluşu – Yükselişi ve çöküşü. İstanbul: Ravza yayınları. 2007. 735 s. (in Turkish)

Shukurov R. Byzantine Turks, 1204-1461. Leiden, Boston. 2016. 513 p. (in English) DOI: https://doi.org/10.1163/9789004307759

Silvio Enea P. Opera quae extant omnia. Minerva.1967. 1086 р. (in latino)

Sphrantzes G. The Chronicle (1401-1477). transl. by M. Philippides. The Fall of the Byzantine Empire. Amherst. 1980. 174 p. (in English)

Runciman S. The Fall of Constantinople 1453. Cambridge University Press. 1965. 256 p. (in English)

Vryonis S. Nomadization and Islamization in Asia Minor. Dumbarton Oaks Papers. 1975. Vol.29, pp.43-71 (in English) DOI: https://doi.org/10.2307/1291369

Vryonis S. The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor: And the Process of Islamization from the Eleventh Through the Fifteenth Century. University of California Press. 1971. 532 p. (in English)

Zachariadou E. Religious Dialogue between Byzantines and Turks during the Ottoman Expansion. Studies in pre-Ottoman Turkey and the Ottomans. Aldershot. 2007. Pр.289-304 (in English)

Vizantiiskie istoriki o padenii Konstantinopolia v 1453 godu. Pod red. Ia. Liubarskogo, T. Sobol. St. Petersburg: Alethea. 2006. 192 p. (in Russian).

Levchenko M. Zavoevanie turkami Konstantinopolia v 1453 g. i istoricheskie posledstviia etogo sobytiia. The Byzantine Chronicle. 1953. Vol.VII(32), pp.3-8. (in Russian).

Pashkin N. Padenie Konstantinopolia v vospriiatii zapadnykh gumanistov XV v. Antichnaia drevnost i srednie veka. Yekaterinburg: Ural Publishing House. The university. 2008. Issue 38. Рp.258-266. (in Russian).

Pogodin P. Obzor istochnikov po istorii osady i vziatiia Vizantii turkami v 1453 godu. Moscow: Ripol Classic. 2013. 62 р. (in Russian).

Ryazanov P., Loshkareva M. Osmanskoe zavoevanie Konstantinopolia v angliiskikh khronikakh Vtoroi poloviny XV – nachala XVI veka The Middle Ages. 2023. Vol.84, no.3, pp.129-146 (in Russian).

Speransky M. Povesti i skazaniia o vziatii Tsargrada turkami (1453) v russkoi pismennosti XVI-XVII vv. Trudý Otdela drevnerusskoi literatury. Moscow-Leningrad. 1954. Vol.12, pp.188-223. (in Russian).

Udaltsova Z. Osnovnye prichiny padeniia Vizantii i posledstviia turetskogo zavoevaniia. Istoriia Vizantii: 3-kh tomakh. Moscow: Nauka Publishing House. 1967. Vol.3. Рр.207-218. (in Russian)

Udaltsova Z. Otkliki na zavoevanie Konstantinopolia turkami v russkom gosudarstve. The Byzantine Time Period. 1977. Vol.38(63), pp.19-29. (in Russian)

Uspensky F. Dvizhenie narodov iz Tsentralnoi Azii v Evropu. I: Turki; II: Mongoly. The Byzantine Chronicle. 1947. Vol.I(XXVI). Рp.9-28. (in Russian)

Florya B. Sobytiia istorii pozdnei Vizantii na stranitsakh rus. ist. tekstov XV-XVI vv. Slavic studies. 2017. No.4, pp.12-20. (in Russian).