«Коммунистерді ұрып-соғу»: КСРО ОГПУ мәліметтері бойынша Сібір аймағының жұмыссыз тұрғындарының көңіл-күйі

Ғылыми мақала

Аңдатпа

1920 жылдары Кеңес мемлекеті өте күрделі әлеуметтік-экономикалық құбылысқа – бірқатар себептерден туындаған жаппай жұмыссыздыққа тап болды. 1920 жылдар бойы жұмыссыздар саны жыл сайын өсіп отырды, ал қарастырылып отырған кезеңнің соңына қарай ол 1,7 миллион адамға жетті. 1929 жылы елде басталған ұжымдастыру және соның салдарынан азық-түлік мәселесінің шиеленісуіне және шаруалардың қалаларға тағы да жаппай ағылуына байланысты жағдай одан да қиындай түсті. Онжылдықтың соңына қарай жұмыссыздық тоқырауға ұшырады. 1927 жылы мемлекет халықтың жекелеген санаттарының жұмыс іздеуіне кедергі келтіретін бірқатар шараларды қабылдады. Еңбек нарығын реттеудің экономикалық факторларын әкімшілік әдістердің пайдасына қабылдамау, азық-түлік, материалдық, тұрмыстық және басқа да қиындықтар көп миллиондық резервтік еңбек армиясын КСРО-ның жекелеген аймақтарында өткір сипатқа ие болған наразылық мінез-құлқымен сипатталатын адал емес адамдар тобына айналдырды. Сонымен қатар, ОГПУ қызметкерлерінің айтуынша, еңбек биржалары ерекше қауіп төндірді, өйткені мұнда күн сайын көп адамдар шоғырланады. Әртүрлі шерулердің алдын алу үшін жұмыссыздарға ОГПУ органдары ерекше назар аударды, олардың міндеттеріне, сонымен қатар, жұмысы жоқ адамдардың көңіл-күйін хабарлау кіреді. Осы мақсатта чекистер осы бағыттағы топтың көңіл-күйі, мәлімдемелері, идеялары туралы ай сайынғы есептерді құрастырды. Бұл еңбекте Батыс Сібір облыстық жұмысшы, шаруа және қызыл әскер депутаттары кеңесі атқару комитетінің еңбек бөлімінің қорында Новосібір облысының мемлекеттік мұрағатында сақтаулы тұрған 1929 жылғы 15 маусымдағы жедел түйіндеме алғаш рет ғылыми айналымға енгізілді. Жұмыстың мақсаты – 1929 жылдың орта шеніндегі, яғни 1920 жылдары жұмыс күшіне сұраныс алғаш рет ұсыныстан асып кеткен, бірақ мәселе шешілмеген бірінші бесжылдық кезіндегі Сібір аймағындағы жұмыссыздардың көңіл-күйін, мінез-құлқын көрсету. Зерттеуге бай материал беретін баяндама негізінде қоғамдық көңіл-күй спектрін анықтауға, Сібір аймағындағы жұмыссыздардың көңіл-күйі мен мінез-құлқының қалыптасуына әсер еткен біріктірілген факторларды қарастыруға әрекет жасалды. Жарияланған баяндаманың арқасында жұмыссыз халықтың ел басшылығына, елде болып жатқан оқиғаларға, оның ішінде ұжымдастыруға, билік органдарының әрекеттеріне наразылық үлгілеріне және т.б. көзқарасына талдау жасауға болады. Жұмыссыздардың қолайсыз жағдайы, оның ішінде азық-түлік тапшылығы, жұмыс орындарының жоқтығы, табыстың жоқтығы, қызметкерлердің әртүрлі еңбек айырбастау қажеттілігі, еңбек айырбастау қажеттілігі туралы қорытынды жасалды. Полиция қызметкерлерімен алмасулар, қақтығыстар мен шайқастар, тәртіпсіздіктер, Кеңес өкіметіне қарсы көтерілістер туралы идеялар халық арасында кең таралған, коммунистерге қарсы әскери күреске шақырулар таратылды. Сібір өлкесінде мұндай көңіл-күй, ОГПУ-дың мәліметі бойынша, кеңінен таралған.