Нұра мәдениеті керамикасының өзгергіштігі (Алматы облысындағы Талды I қорымының және Ақтөбе облысындағы Ебейті II қорымының материалдары бойынша)

Ғылыми мақала

Қаралымдар: 65 / PDF жүктеулері: 39

Авторлар

Ж. Смаилов Қазархеология" ЖШС, Алматы, Қазақстан Автор https://orcid.org/0000-0001-9540-4005
Г. Күлмағанбетова Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан Автор https://orcid.org/0000-0002-9525-8084

DOI:

https://doi.org/10.32523/3080-129X-2025-152-3S1-176-200

Түйін сөздер:

керамика, Нұра мәдениеті, қола дәуірі, Беғазы-Дәндібай мәдениеті, Талды I, Ебейті II

Жүктеп алу PDF файлын жүктеп алу

Аңдатпа

Бұл мақала Алматы облысындағы Талды I және Ақтөбе облысындағы Ебейті II қорымдарынан табылған керамикалық кешендерге талдау ұсынады. Бұл олжалардың бірегейлігі олардың гибридтік сипатында жатыр: олар Нұра мәдениетінің керамикасының жақсы танылатын ерекшеліктерін осы мәдениетке дәстүрлі түрде қолданылатын қолданыстағы археологиялық критерийлерге сәйкес келмейтін элементтермен біріктіреді. Осы кешендердегі Нұра керамикасының сипаттамалық ерекшеліктерін мұқият зерделеу Беғазы-Дәндібай мәдениетімен белсенді өзара іс-әрекерттерін көрсететін белгілердің айқын болуын анықтады. Осы уақытқа дейін Алматы және Ақтөбе облыстары дәстүрлі түрде Нұра мәдениетінің таралу аймағына енгізілмеген. Нәтижелер осы мәдениеттің географиялық шекараларын едәуір кеңейтуге мүмкіндік береді, оның таралуы мен әсеріне жаңа көзқарас ұсынады. Қазба жұмыстары нәтижесінде табылған археологиялық материал орасан зор тарихи-мәдени құндылыққа ие және ежелгі уақытта осы аймақтардың аумағында болған күрделі мәдени-тарихи процестерді қайта құру үшін өте маңызды және ежелгі қоғамдардың даму динамикасын жақсы түсінуге мүмкіндік береді. Зерттелетін аумақтарда біз Беғазы-Дәндібай мәдениетінің ықпалына ұшыраған Нұра керамикасының жергілікті нұсқаларын кездестіруіміз мүмкін. Бұл болжам «таза» Нұра мәдениетіне тән емес бір кешенде тостаған тәрізді, сфералық, банкі тәрізді, құмыра тәрізді және басқа да ыдыстардың болуымен расталады. Олардың ішінде табандары бар ыдыстарға ерекше назар аударылады. Пішіндерден басқа, бұл айырмашылықтар сәндік мотивтердің араласуынан да көрінеді. Геометриялық ою-өрнектердің ішінде кейінгі Беғазы-Дәндібай кезеңіне тән декорлар, соның ішінде «інжу-маржандар», зигзаг сызықтары және «табан тәрізді» ою-өрнектер, ойықтардың болуы, көлбеу, хаотикалық сызықтар, тік және көлденең сызықтар, әртүрлі техникалық әдістермен орындалған меандрлар бар. Үшбұрышты және дөңгелек, сондай-ақ саусақ іздері, сызықтар салу, олардың негізінде өрнектер мен шекаралар жасау, сонымен қатар тегіс контуры бар ыдыстардың профильдері, өткір қырлы ыдыстармен үйлеседі, сонымен қатар керамика бетінің тегістелуі мәдени алмасудың күрделі процестерін, тіпті көші-қонды бақылауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, Нұра мәдениетінің соңғы кезеңдері мен Беғазы-Дәндібай мәдениетінің алғашқы кезеңдерінің хронологиялық қатар өмір сүру мүмкіндігін жоққа шығаруға болмайды. Талды I және Ебейті II керамикалық кешендеріндегі дәстүрлі және инновациялық элементтердің бұл симбиозы зерттеушілерге жаңа міндеттер қойып, ежелгі мәдени процестерді түсіндірудің жаңа көкжиектерін ашады. Осы өңірлерді одан әрі зерттеу Қазақстан өңірлерінің күрделі археологиялық бейнесі туралы түсінігімізді тереңдетуге мүмкіндік беретіні сөзсіз.

Downloads

Download data is not yet available.

Автор өмірбаяндары

Ж. Смаилов, Қазархеология" ЖШС, Алматы, Қазақстан

тарих ғылымдарының кандидаты, директор
Г. Күлмағанбетова, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан

«Археология және этнология» мамандығы бойынша PhD докторант

Әдебиеттер тізімі

Beisenov A., Varfolomeev V., Merz V., Merz I. Raskopki mogilnika Karaoba v 2013 g (predvaritelnoe soobshchenie). The dialogue of Eurasian cultures in the archeology of Kazakhstan. A collection of scientific articles dedicated to the 90th anniversary of the birth of the outstanding archaeologist K.A. Akishev. Astana: Saryarka. 2014. Рp.25-30.

Varfolomeev V. Keramika superstratnogo oblika iz pamiatnikov begazy-dandybaevskoi kultury. Begazy-Dandybay culture of Steppe Eurasia. Collection of scientific articles dedicated to the 65th anniversary of Zh. Kurmankulov. Almaty. 2013. Рp.167-197.

Goryachev A. Vzaimodeistvie naseleniia Shu-Ileiskogo mezhdurechia i Tsentralnogo Kazakhstana v epokhu bronzy (po materialam pogrebalnykh pamiatnikov andronovskogo perioda). Archaeology of Kazakhstan. 2024. No.4(26), pp.27-62.

Itina M., Yablonsky L. Mavzolei Severnogo Tagiskena. Pozdnii bronzovyi vek Nizhnei Syrdari. Moscow: Oriental literature of the Russian Academy of Sciences. 2001. 295 p.

Kadyrbaev M., Kurmankulov J. Kultura drevnikh skotovodov i metallurgov Sary-Arki. Almaty. 1992. 229 p.

Karabaspakova K. Zhetysu i Iuzhnyi Kazakhstan v epokhu bronzy. Almaty. 2011. 220 p.

Kovtun I. Andronovskii ornament (morfologiia i mifologiia). Kazan: Kazan real estate. 2016. 547 p.

Kulik T. Issledovaniia v Aktiubinskoi oblasti. 1982 archaeological discoveries. Moscow. 1984. Рp.457–458.

Kuzmina E. Kubkoobraznye sosudy Kazakhstana epokhi pozdnei bronzy. Deep into the ages. Archaeological compendium. Alma-Ata. 1974. Рp.16–24.

Loman V. Goncharnaia tekhnologiia naseleniia Tsentralnogo Kazakhstana vtoroi poloviny II tysiacheletiia do n. e.: Dissertation for the Degree of Candidate of Historical Sciences. Moscow. 1993. 29 p.

Margulan A. Writings. In 14 volumes. T.1 Sochineniia. V 14 t. T.1. Begazy-dandybaevskaia kultura Tsentralnogo Kazakhstana. Almaty. 1998. 400 p.

Margulan A., Akishev K., Kadyrbaev M., Orazbaev A. Drevniaia kultura Tsentralnogo Kazakhstana. Alma-Ata: Science. 1966. 453 p.

Maryashev A., Goryachev A., Potapov S. Drevnie poseleniia i mogilniki khrebta Eshkiolmes. History and Archaeology of Semirechye. Collection of articles and publications. Almaty. 2017. No.5, рр.91–110.

Orazbaev A. Pamiatniki epokhi bronzy Tsentralnogo Kazakhstana. Proceedings of the Institute of History, Archeology and Ethnography. T.7. Archaeology. 1959. Рр.59–72.

Svod pamiatnikov istorii i kultury. Aktiubinskaia oblast. No. 1. Kargaly district. Almaty-Aktobe. 2023. Рр.125–126.

Smailov Zh., Sakenov S. Pogrebalnye pamiatniki begazy-dandybaevskoi kultury v predgoriakh Kulzhabasy. Margulan Readings - 2019: Materials of the International Archaeological Scientific and Practical Conference dedicated to the 95th anniversary of the birth of the outstanding Kazakhstani archaeologist K.A. Akishev. Nur-Sultan. 2019. Рp.170–180.

Udodov V. Nekotorye rezultaty arkheologicheskikh issledovanii na r. Burle. Protection and use of archaeological sites of Altai. Barnaul. 1990. Рp.39–43.