Қазақстанның мәдениет пен өнер арнаулы орта оқу орындары Ұлы Отан соғысы жылдарында. 1941-1945 жж.: құрылымы және динамикасы
Ғылыми мақала
Қаралымдар: 321 / PDF жүктеулері: 147DOI:
https://doi.org/10.32523/3080-129X-2025-152-3-21.06Түйін сөздер:
Ұлы Отан соғысы, КСРО, ҚазКСР, мәдениет пен өнер, оқу орны, педагог, студент, шығармашылықАңдатпа
Мақала Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанның екі мәдениет және өнер арнаулы орта оқу орындары мысалы негізінде білім ошақтары тарихының жаңа беттерін зерделеуге арналған. Жұмыстың мақсаты – республикадағы қалыптасқан тарихи және әлеуметтік-экономикалық ахуалға байланысты мәдениет пен өнер саласының мамандарын кәсіби даярлаудың негізгі ошақтары болған арнаулы орта оқу орындарының Ұлы Отан соғысы жылдарындағы маман даярлау тәжірибесіне тарихи-жүйелік талдау жасау. Мақалада архив құжаттарының жаңа үлкен бөлігін ғылыми айналымға енгізу арқылы оқу орындарының даму динамикасындағы сандық және сапалық өзгерістерді талдауға, соғыс тауқыметі мен қиындығы жағдайында қол жеткізген нәтижелерін анықтауға, Ұлы Отан соғысы қарсаңында арнайы шақырылған және соғыстың алғашқы жылдары эвакуацияланып, кейін шығармашылық-педагогикалық қызметінің тұтас кезеңін Қазақстанмен байланыстырған одақтық деңгейдегі жекелеген шығармашылық зиялы қауым өкілдерінің мәдениет пен өнер оқу орындарының қалыптасуы мен дамуы, білім ошақтарының жұмысын жаңа сатыға көтерудегі өлшеусіз еңбегін зерделеуге негізгі назар аударылды. Авторлар мақаланың зерттеу нысаны болып отырған екі арнаулы орта оқу орнының бірі Музхоркомбинат базасында құрылған соғыс жылдарының жемісі, тұңғыш жоғары өнер ордасы – Құрманғазы атындағы Алматы мемлекеттік консерваториясының құрылуын да қарастырады. Кең ауқымды архив құжаттары мен тарихи куәгерлер естеліктерін талдау барысында соғыс кезеңінің ауыр әлеуметтік-экономикалық қиыншылықтары жағдайындағы аталмыш оқу орындары қызметінің қайнар көздері, құрылымы мен динамикасы, олардың мәдениет және өнер мекемелері үшін маман даярлауға қатысуы, көрнекті мәдениет пен өнер қайраткерлері – педагогтардың қазақ музыкасы, театры мен бейнелеу өнерін жаңа тақырыптар және туындылармен толықтырудағы айтулы үлесі талданды. Кейін республика мен одақ деңгейінде танымал болған болашақ өнер майталмандары-студенттердің есімдері анықталды. Елдегі жағдайға байланысты қалыптасқан объективті және субъективті факторлардың студенттер контингентіндегі динамикалық көрсеткіштерге әсері, оқу орнындағы қазақ студенттерінің үлесі, білім алушы қазақ жастары мен басқа халық өкілдері арасалмағындағы айтарлықтай алшақтықтың себептері белгілі болды. Соғыс жағдайына байланысты өзара біріктірілген оқу орындары орталық және жергілікті үкімет органдары мен ведомостволарының, оқу орындары басшылығы мен тұтас ұжымының күш жұмылдыруы, тынымсыз еңбегі арқасында соғыс теперіштерін табыспен игергендігін аңғарамыз. Авторлар 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 80 жылдығына орай ұсынылып отырған жұмыстың нәтижелері тарихи жадымызды сақтауға, бейбітшілікті бағалауға, республикамыздың кәсіптік білім беру мекемелері тарихының жаңа беттерін ашуға септігін тигізеді деп сенім білдіреді.
Downloads
Әдебиеттер тізімі
Zhumabekova D. Activities of Musicians of Kazakhstan in the Years of the Great Patriotic War: On the Occasion of the 75th Anniversary. In: Proceedings of the 4th International Conference on Art Studies: Science, Experience, Education (ICASSEE 2020). Available Online 7 September 2020. 10.2991/assehr.k.200907.042 (in English)
Aldazhumanov K., Shildebay S., Asanova S. Iz istorii Kazahstana voennogo vremeni (1941-1945). Electronic scientific journal edu.e-history.kz. 2020. Vol.24, no.4, pp.17–31. (in Russian)
Aravin Yu. Kazahskaja instrumental'naja muzyka ot kjuja k simfonii. Almaty: RUAN Publ. 2017. 360 p. (in Russian)
Vorozheykina Ye. Rossijskaja hudozhestvennaja intelligencija v jevakuacii v gody Velikoj Otechestvennoj vojny (1941-1943 gg.): Dissertation for the Degree of Candidate of historical sciences. Kostroma. 2004. 289 p. (in Russian)
Dzhilikbayev E. Iz alma mater s palitroj i rezcom. Kazakhstanskaya Pravda. 1998. November 20. (in Russian)
Zhamanbayev K. Vysshaja shkola v Kazahstane. Istoricheskij opyt Kommunisticheskoj partii Kazahstana po rukovodstvu vysshej shkoloj za 50 let (1920-1970 gg.). Alma-Ata: Kazakhstan Publ. 1972. 184 p. (in Russian)
Zharkynbaeva R., Dulina N., Anufrieva Ye. Voennaja povsednevnost' v gorodah tyla v 1941-1945 gg. (na primere g. Alma-Aty). Bulletin of Volgograd State University. Series 4, History. Regional Studies. International Relations. 2020, Vol.25, no.1, pp.97–108. (in Russian) https://doi.org/10.15688/jvolsu4.2020.1.8.
Zhukova O. Kul'turnaja zhizn' SSSR kak fenomen povsednevnosti Velikoj Otechestvennoj vojny 1941-1945 gg. Moscow: Moscow University for the Humanities Publ. 2016. 228 p. (in Russian)
Zumabaeva A. Hamidi Latyf Abdulkaevich. Almaty. 2010. 312 p. (in Russian)
Zhumaseitova G. «Muzy, chto posetili nas …». Teatry Almaty v gody Velikoj Otechestvennoj vojny. In: Current Issues in the Development of Ballet Art and Choreographic Education. Materials of the 4th All-Russian scientific and practical conference with international participation. Moscow: Publishing House of the Moscow State Academy of Choreography. 2020. Pp.41–46. URL: https://balletacademy.ru (in Russian)
Zhumashev R. Razvitie socialisticheskoj kul'tury v Kazahstane v gody Velikoj Otechestvennoj vojny (1941-1945 gg.): Dissertation for the Degree of Candidate of Historical Sciences. Moscow. 1990. 24 p. (in Russian)
Zhumashev R. Vysshaja shkola Kazahstana v period Velikoj Otechestvennoj vojny. Bulletin of Karaganda State University. History, philosophy. 2010. Vol.59, no.3, pp.109–114. (in Russian)
Zhubanov A. Muzyka bılımınıñ ordasy. Leninşıl jas. 1946. October 18. (in Kazakh)
Kapayeva R. Nauka i kul'tura Kazahstana v gody Velikoj Otechestvennoj vojny. Great Altai. 2015. Vol.2, no.1, pp.131–138 (in Russian)
Kozybayev M. Kompartija Kazahstana v period Velikoj Otechestvennoj vojny (1941-1945). Alma-Ata: Kazakhstan Publ. 1964. 362 p. (in Russian)
Qazaqstan tarihy (köne zamannan bügınge deiın). Bes tomdyq. Ed. Aldajumanov K.S. Vol. 4. Almaty: Atamura Publ. 2010. 752 p. (in Kazakh)
Kunantayeva K. Bılım zañğaryna jol. Almaty: Kazakhstan Publ. 1982. 148 p. (in Kazakh)
Narodnoe hozjajstvo Kazahstana za 60 let Statisticheskiy sbornik. Almaty: Zhalyn Publ. 1980. 272 p. (in Russian)
Pinegina L. Hudozhestvennaja kul'tura kak faktor Velikoj Pobedy 1941-1945. Moscow: Dialog-MSU Publ. 1997. 260 p. (in Russian)
Suleimenov R., Bisenov A. Socialisticheskij put' kul'turnogo progressa ranee otstalyh narodov. Istorija stroitel'stva sovetskoj kul'tury Kazahstana (1917-1965 gg). Almaty: Nauka Publ. 1967. 424 p. (in Russian)
Suleimenov R. Leninskie idei kul'turnoj revoljucii i ih osushhestvlenie v Kazahstane. Alma-Ata: Nauka Publ. 1972. 494 p. (in Russian)
Tastanov Sh. Sovetskij opyt formirovanija i razvitija intelligencii ranee otstalyh narodov. Alma-Ata: Kazakhstan Publ. 1975. 200 p. (in Russian)
Tumenova S. Sozdanie i razvitie uchebnyh zavedenij kul'tury i iskusstva v Kazahstane 1917-1975 gg.: Dissertation for the Degree of Candidate of Historical Sciences. Almaty. 1998. 32 p. (in Russian)
Chilikova Ye. Velikaja Otechestvennaja vojna: jevakuacija v Kazahstan. Open school (Almaty). 2020. No.1(192), pp.14-20. (in Russian)
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 С. Байдильдина Феллан, А. Абдирайымова, Е. Джаркинбаев
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 Дүние жүзінде.
