Павлодар Ертіс өңіріндегі ортағасырлық жауынгер жерлеу орны
Ғылыми мақала
Қаралымдар: 164 / PDF жүктеулері: 89DOI:
https://doi.org/10.32523/3080-129X-2025-151-2-29-42Түйін сөздер:
археология, ерте орта ғасырлар, жауынгерлік жерлеу орны, жерлеу, ескерткіш, Ертіс өңірі, Майский жерлеуі, ортағасырлық көшпенділерАңдатпа
Мақалада 2005 жылы Павлодар Ертіс өңіріндегі апаттық жағдайдағы ескерткіште жүргізілген археологиялық зерттеулердің нәтижелері берілген. Ескерткіш Павлодар облысының Май ауданындағы Майское ауылының маңында орналасқан. Зерттеу нысаны палеонтологиялық материалды анықтау мақсатымен Ертіс өзенінің жағалау сызығын зерттеген зерттеуші-палеонтологтың кездейсоқ олжасы. Жерлеу орны көктемгі су тасқыны мен өзендердің тасуынан айтарлықтай зардап шекті. Бұл мақала Майское апаттық жағдайдағы ескерткішінің археологиялық зерттеулерінің нәтижелерін ғылыми айналымға енгізуге арналған. Нысанның айтарлықтай бұзылуына қарамастан, жүргізілген зерттеулер жоғары ақпараттылыққа ие және аймақтың және оған іргелес аумақтардың ортағасырлық тарихын терең зерттеуге ықпал ететін құнды археологиялық материалдарды анықтауға мүмкіндік берді. Мақала Жоғарғы және Орта Ертіс өңіріндегі ортағасырлық көшпенділердің жерлеу тәжірибесі мен әскери мәдениетін қайта жаңғырту мақсатында осы нысандағы қазба жұмыстары нәтижесінде алынған археологиялық деректерді талдауға бағытталған. Археологиялық қазба жұмыстары кезінде алынған мәліметтер жерлеу рәсімін, ілеспе құрал-жабдықтарды талдауға, сондай-ақ осы тарихи-мәдени мұра ескерткішінің мәдени-хронологиялық тиістілігін анықтауға мүмкіндік береді. Ескерткіште жүргізілген археологиялық зерттеу жұмыстары барысында жерлеу орнының ерекшеліктері анықталды, бұл өлкенің ерте ортағасырлық кезеңдегі әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерін қайта жаңғыртуға мүмкіндік береді. Жерленген адамның әлеуметтік жағдайы мен оның қоғамдағы рөлі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік беретін әскери құрал-жабдыққа ерекше көңіл бөлінген. Жұмыстың нәтижелері Ертіс өңірінің ортағасырлық көшпенділерінің жерлеу тәжірибесі мен әскери мәдениеті туралы түсінік береді, сонымен қатар еліміздің археологиялық мұрасын одан әрі зерттеу үшін пайдалы болуы мүмкін. Зерттеу жұмыстары барысында анықталған археологиялық материалдар олардың әлеуметтік-экономикалық құрылымы, мәдени тәжірибелері мен бейімделу стратегиялары туралы түсініктерін кеңейте отырып, Еуразияның көшпелі қоғамдары туралы қолданыстағы ғылыми деректер массивін толықтыруға елеулі үлес қосады. Алынған деректерді талдау аймақтағы тарихи үдерістер динамикасын терең зерттеуге ықпал етеді, бұл жерлеу рәсімінің өзгеруін, қару-жарақ пен материалдық мәдениеттің өзгеруін бақылауға, сондай-ақ ортағасырлық кезеңдегі әртүрлі этномәдени топтардың өзара әрекеттесу ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік береді. Бұл материалдар неғұрлым кең салыстырмалы зерттеулерге және мәдени үдерістерді терең түсінуге негіз бола алады. Сонымен қатар, бұл зерттеу жұмысы аймақтың әлеуметтік-мәдени үдерістерін неғұрлым терең түсінуге ықпал ете отырып, археологиялық және пәнаралық жұмыстарға жаңа мүмкіндіктер беруі мүмкін.
Downloads
Әдебиеттер тізімі
Ageeva E.I., Maksimova A.G. Otchet Pavlodarskoy ekspeditsii 1955 g. In: Proceedings of the Institute of History, Archeology and Ethnography of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR. Alma-Ata: Science Publ. 1959. Vol.7, pp.32–58. (in Russian)
Arslanova F.Kh. Ocherki srednevekovoy arkheologii Verkhnego Priirtysh'ya. Astana: Publishing Group of the branch of the Institute of Archeology named after A.H. Margulan in Astana. 2013. 405 p. (in Russian)
Bermegambetov A.Zh., Amirgaliна G.T. Raskopki kurgana na mogil'nike Kyzyl-Enbek v Pavlodarskoy oblasti. News of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. A series of social sciences. 2004. No.1(242), рp.60−64. (in Russian)
Kadyrbaev M.K., Burnasheva R.Z. Pogrebenie kypchaka pervoy poloviny XIV veka iz mogil'nika Tasmola. In: In the footsteps of ancient cultures of Kazakhstan. Alma-Ata. 1970. 293 p. (in Russian)
Kyzlasov I.L. Askizskaya kultura Yuzhnoy Sibiri. X–XIV vv. In: A set of archaeological sources. Issue E3−18. Moscow: Nauka Publ. 1983. 128 p. (in Russian)
Margulan A.Kh. Raskopki pogrebeniya voina XIV veka v doline reki Nury. In: Proceedings of the Institute of History, Archeology and Ethnography. Series: Archeology. Vol.7. Alma-Ata: Academy of Sciences of the Kazakh SSR. 1959. 307 p. (in Russian)
Merts V.K. Pogrebenie mongol'skogo vremeni na beregu r. Shiderty v Kazakhstane. In: Preservation and study of the cultural heritage of Altai: collection of scientific articles. Issue XI. Barnaul. 2000. Рp.238–242. (in Russian)
Sinitsyn I.V. Arkheologicheskie pamyatniki po reke Malyi Uzen' (Saratovskaya oblast' i Zapadnyi Kazakhstan). Brief reports from the Institute of the History of Material Culture (KSIIMK). Issue XXXII. Moscow−Leningrad. 1950. Рp.101–112. (in Russian)
Smagulov T.N. Kalbasunskaya bashnya. Almaty: Hikari Publ. 2012. 160 р. (in Russian)
Khudyakov Yu.S. Vooruzhenie srednevekovykh kochevnikov Yuzhnoy Sibiri i Tsentral'noy Azii. Novosibirsk: Nauka Publ. 1986. 269 p. (in Russian)

Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 А. Каражигитова, Г. Пересветов, Ә. Қабылдинов

Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 Дүние жүзінде.