Metallographic analysis of objects of the Bronze Age and early Iron Age from the territory of the Kokshetau Upland: Research Article

M. Radivojevic; I. Calgaro

doi:10.32523/3080-129X-2025-152-3S1-140-161

Авторлар

М. Радивоевич Лондон университеттік колледжі, Лондон, Ұлыбритания Автор https://orcid.org/0000-0001-7329-305X
И. Калгаро Лондон университеттік колледжі, Лондон, Ұлыбритания Автор https://orcid.org/0000-0002-4536-4460

DOI:

https://doi.org/10.32523/3080-129X-2025-152-3S1-140-161

Түйін сөздер:

металл, қола дәуірі, ерте темір дәуірі, ғұн-сармат кезеңі, Көкшетау тауы, Қазақстан

Аңдатпа

Мақалада Қазақстан Республикасының Ақмола облысының аумағында орналасқан Көкшетау таулы аймағында табылған металл заттарына металлографиялық талдау материалдары жарияланған. Бұл аймақ қызығушылық тудырады, өйткені біздің дәуірімізге дейінгі II мыңжылдықтан бастап ол дамыған тау-кен металлургия орталығы, ірі Еуразиялық металлургиялық провинцияның бөлігі болды. Қолда бар деректерге сүйене отырып, металлургиялық орталық ұзақ уақыт жұмыс істегені дәлелденді. Зерттеудің мақсаты әртүрлі тарихи кезеңдердегі металл бұйымдарының сипаттамаларын анықтау, Солтүстік Еуразияның нақты және жергілікті аймағында металлургияның дамуының үздіксіздігі мен ерекшеліктерін анықтау болды. 2010 және 2022 жылдар аралығында тұрақты қазбалар немесе археологиялық барлау жұмыстары жүргізілген жерлерден табылған 66 затқа талдау жасалды. Олар іріктеліп алынған ескерткіштердің хронологиясы кейінгі қола дәуірінен, ерте сақ дәуірі мен ғұн-сармат кезеңіне дейінгі кең тарихи уақытты қамтиды. Талдау үшін заттар Көкшетау таулы орман алқаптарында орналасқан жеті нүктеден жиналды. Зеренді тауларында – Шағалалы II қола дәуірінің қонысы, Шағалалы IV қорғаны. Сандытау тауларында – кейінгі қола дәуіріндегі қонысына жақын орналасқан үш кен орны. Бурабай таулы аймағында – Үлкенсор қорғаны, Аққайың елді мекені; Мәдениет туындыларында; Сәуле қола дәуірінің қонысы. Ең үлкен заттар коллекциясы қола дәуірінің екі қонысының материалдарымен ұсынылған (б.з.д. II мыңжылдықтың басы – екінші жартысы). Шағалалы II қонысынан алты зат табылды: екі металл құйма, екі қола зергерлік құрал, қола сырықтан жасалған ине, қоладан жасалған қашау және қанжар. Аққайың қонысынан – қоладан жасалған орақ, бір жүзді орақ пышақ, сабы айқын екі жүзді пышақ, қола пластинадан жасалған пышақ, бір жүзді пышақ, сапты пышақтар санатына жататын қанжар. Тізімде Мәдениет ауылы маңындағы шахтадан табылған пышақ пен Сәуле елді мекенінен табылған ақауы бар қоладан жасалған заттар. Сонымен қатар, металлургиялық циклге байланысты артефактілер – порода, руда бөліктері және шлактар талданды. Ерте сақ дәуірі (б.з.б. 7–6 ғасырлар) Бурабай өңірінде зерттелген Үлкенсор қорғанындағы қорымнан жеті жебенің ұшымен бейнеленген. Ғұн-сармат кезеңі (б.з. 2–4 ғғ.) – Зеренді өңірінде зерттелген тас қорғандағы кейінгі сарматтардың әйел қорымынан алынған зергерлік бұйымдар. Қорытындыға сәйкес металлографиялық талдаудан өткен заттардың негізгі тарихи және хронологиялық кезеңдері ұсынылды

Downloads

Download data is not yet available.

Автор өмірбаяндары

М. Радивоевич, Лондон университеттік колледжі, Лондон, Ұлыбритания

археология ғылымының доценті Археология институты
И. Калгаро, Лондон университеттік колледжі, Лондон, Ұлыбритания

Ғылыми қызметкері Археология институты

Әдебиеттер тізімі

Ankushev M., Blinov I., Alaeva I., Vinogradov N., Petrov F., Ankusheva P. Mineral inclusions in the late bronze age metal objects оf Southern Transurals. Mineralogy. 2021. No.7(4), рр.2–84. https://doi.org/10.35597/2313-545X-2021-7-4-5 DOI: https://doi.org/10.35597/2313-545X-2021-7-4-5

Avanesova N. The culture of the pastoral tribes of the Bronze Age of the Asian part of the USSR (based on metal products). Tashkent: Fan Publ. 1991. 200 p.

Arslanova F. Some monuments of the Late Bronze Age of the Upper Irtysh region. Sovyet archaeology. Moscow: Nauka Publishing House. 1974. No.1, рр.220–226.

Beysenov A., Varfolomeyev V. Begaza burial ground. Central Kazakhstan in the Begazy-Dandybaev era. Almaty: Inzhu-Marzhan. 2008. 116 p.

Beisenov Z., Chotbaev A. burial of the Saki warrior from the Maikuben - 3 burial ground in central Kazakhstan. Historical and cultural heritage of North Asia: Collection of scientific tr. Proceedings of the XLI Regional Archaeological and Ethnographic Student Conference. Barnaul, March 25-30, 2001. Barnaul: Publishing House of the Altai University. 2001. Рр.290-293.

Chernikov S. Ancient mining in the area of Stepnyak. Izvestia of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR. Seriya arkheolologicheskaya. 1948. Is.1, рр.13–32.

Chernykh Ye., Avilova L., Orlovskaya L., Kuz'minykh S. Metallurgy in the Circumpontian area: from unity to disintegration. Russian Archaeology. 2002. No.1, рр.5–23.

Chernykh E. Formation of the Eurasian «steppe belt» of stockbreeding cultures: viewed through the prism of archaeometallurgy and radiocarbon dating. Archaeology, Ethnology and Anthropology of Eurasia. 2008. No.3, рр.36–53. DOI: https://doi.org/10.1016/j.aeae.2008.11.003

Degtyareva A. Tekhnologiya izgotovleniya serpov i nozhey petrovskoy kul'tury Yuzhnogo Zaural'ya (po rezul'tatam metallograficheskogo analiza). Bulletin of Archaeology, Anthropology and Ethnography. 2023. No.4(63), р.39–52. https://doi.org/10.20874/2071-0437-2023-63-4-3 DOI: https://doi.org/10.20874/2071-0437-2023-63-4-3

Degtyareva A., Ryndina N. Knives of Peter the Great's culture of the Southern Trans-Urals: morphological and typological characteristics. Bulletin of Archaeology, Anthropology and Ethnography. 2020. No.3(50), р.17–34. DOI: https://doi.org/10.20874/2071-0437-2020-50-3-2

Dergachev V., Bochkarev V. Metal sickles of the Late Bronze Age of Eastern Europe. Kishinev: Chisinau: Higher Anthropological School. 2002. 348 p.

Evdokimov V. Chronology and periodization of monuments of the Bronze Age of the Kostanay region. The Bronze Age of the steppe zone of the Ural-Irtysh interfluve. Collection of scientific articles. Chelyabinsk: ChelGU. 1983. Рр.35–47.

Epimakhov A. Single-edged knives from the Bronze Age from the Uy River basin (Southern Trans-Urals). Bulletin of SUSU. 2011. No.30(247), рр.15–17.

Kolev Yu. Ivanovo culture of the Late Bronze Age: characteristics of culture and research problems. Current problems of the archeology of the Urals and the Volga region. Ed. D. Stashenkov. Samara: SOIKM, Samara SU. 2008. Pp.208–240.

Krivtsova-Grakova O. Alekseevskoye settlement and burial ground. Archaeological collection. Proceedings of the GIM. Vol. X. Issue XVII. Moscow. 1947. 172 p.

Kuzminykh S., Degtyareva A., Orlovskaya L., Vinogradov N. Non-ferrous metal tool complex of the Petrovka Culture of Northern Kazakhstan: morphological and typological characteristics. Bulletin of Archaeology, Anthropology and Ethnography. 2023. No.4(63), pp.53–67. https://doi.org/10.20874/2071-0437-2023-63-4-4 DOI: https://doi.org/10.20874/2071-0437-2023-63-4-4

Margulan A. Saryarka. Mining and metallurgy in the Bronze Age. Dzhezkazgan is an ancient and medieval metallurgical center (Milykuduk settlement). Essays: In 14 vols. Vol.2. Sost. D. A. Margulan,D. Margulan. Almaty: Dyke-Press. 2001. 144 p.

Margulan A., Akishev K., Kadyrbayev M., Orazbayev A., The ancient culture of Central Kazakhstan. Alma-Ata: Nauka KazSSR Publ. 1966. 436 p.

Matyushchenko V. The ancient history of the population of the forest and forest-steppe Ob region (Neolithic and Bronze Age). Part three. Andronovo culture on the Upper Ob (From the history of Siberia). No.11. Tomsk: Publishing House of Tomsk university, 1973. 151 p.

Mei J., Shell C. The existence of Andronovo culture influence in Xinjiang during the 2nd millennium BC. Antiquity. 1999. No.73, рр.570–578. DOI: https://doi.org/10.1017/S0003598X00065121

Musayeva R., Sakenov S. & Bilyalova G. Metal objects from the surroundings of the Burabay mountain forest massif: preliminary interpretation. Kazakhstan Archaeology. 2024. No.3(25), рр.74–86. https://doi.org/10.52967/akz2024.3.25.74.86 DOI: https://doi.org/10.52967/akz2024.3.25.74.86

Orazbayev A. Northern Kazakhstan in the Bronze Age. Proceedings of the Institute of Archeology and Ethnography. 1958. Vol.V, рр.216–294.

Papin D., Durakov I., Fedoruk A. Metalworking of bronze products at the settlement of the Late Bronze age Rublevo-VI. In: Altai in the system of metallurgical provinces of the Chalcolithic and the Bronze Age. Barnaul: Publishing House of Altay SU. 2006. Рp.107–116.

Polyakov A. To the problem of classifcation and chronology of the bronze knives of the Late Bronze Age from the Minusinsk hollows. Archaeological news. 2022. No.34, pp.147–162. DOI: https://doi.org/10.31600/1817-6976-2022-34-147-162

Potemkina T. The Bronze Age of the forest-steppe Tributary. Moscow: Nauka Publ. 1985. 375 p.

Sakenov S. Paleo-economy of North Kazakhstan during the Bronze Age based on the materials of the Shagalaly settlement. «Anthropological Notebooks» (Slovenia). 2017. Vol.23, Is.2, рр.83–98.

Sakenov S. Poseleniye skotovodov i metallurgov epokhi bronzy Shagalaly II. Materialy i issledovaniya po arkheologii Kazakhstana. Vol. XXIII. Almaty: Institut of archaeology named after A.Kh. Margulan. 2024. 360 p.

Sakenov S., Boroffka N. The bronze sickle-scythe –a find from the vicinity of Burabay. Еdu.e-history.kz. 2023. Vol.10, no.1, рр.195–205. DOI: https://doi.org/10.51943/2710-3994_2023_33_1_194-204

Sitnikov' S. Culture of the Sargara-Alekseevsky population of the forest-steppe and steppe Altai. Ed. M. Demin. Barnaul: Publishing House of Altay SPU. 2015. 254 p.

Val'chak S., Demidenko S., Malashev V., Sakenov S., Sviridov A., Yarygin S. New Early Saka burials from Northern Kazakhstan. Russian Archaeology. 2017. No.4, р.142-154.

Yarygin S., Sakenov S., Mysyr O. Kurgan rannesakskogo vremeni Ul'kensor. Povolzhskaya arkheologiya. 2023. No.1(43), рр.127-140. https://doi.org/10.24852/pa2023.1.43.127.140 DOI: https://doi.org/10.24852/pa2023.1.43.127.140

Zdanovich G. The Bronze Age of the Ural-Kazakh steppes (fundamentals of periodization). Sverdlovsk: Publishing house of Ural State University. 1988. 177 p.

Zdanovich G., Zaybert V. et al. Report. Field research of the North Kazakhstan archaeological expedition in 1971. Scientific archive of the Institute of Archaeology of the Science Committee of the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Kazakhstan. F. 1226.

Zdanovich G., Zaybert V., Zdanovich S. Report. Field research of the North Kazakhstan archaeological expedition in 1970. Scientific archive of the Institute of Archaeology of the Science Committee of the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Kazakhstan. F. 1171.