Қазақстан тарихын еуропалық тарихнамада қайта пайымдау: француз, неміс және итальян ғылыми мектептерінің көзқарастары
Ғылыми мақала
Қаралымдар: 65 / PDF жүктеулері: 31DOI:
https://doi.org/10.32523/3080-129X-2025-151-2-43-63Түйін сөздер:
Қазақстан, Орталық Азия, еуропалық ғылым, академиялық ынтымақтастық, империялық мұра, кеңес беру, аймақтық зерттеулерАңдатпа
Еуропалық ғылыми зерттеулер Қазақстан мен Орталық Азия тарихын тереңірек түсінуге айтарлықтай үлес қосты. Бұл мақалада қазіргі француз, неміс және итальян ғалымдарының Қазақстан тарихынының тарихнамасын зерттеуге қосқан үлесі талданып, сонымен қатар еуропалық зерттеушілердің академиялық қызметінің кеңірек контексті қарастырылады. Француз, неміс және итальян ғалымдарына ерекше назар аударылуы олардың империялық және кеңестік тарихты зерттеудегі берік академиялық дәстүрлеріне байланысты. Мақалада осы еуропалық елдердегі ұлттық тарихнамалық мектептердің қалыптасу үдерісі қысқаша сипатталады. Қазақстан тарихын зерттеуге ықпал еткен кеңестік идеологияға негізделген кеңестану (советология) атты саясиланған бағыт академиялық шығыстану ілімімен қатар XX ғасырдың екінші жартысында ерекше дамыған кезеңге ерекше назар аударылады. КСРО ыдырағаннан кейін өңірлік зерттеулер қарқын алып, Қазақстан тек үлкен біртұтас құрылымның (империя немесе Кеңес Одағы) бөлігі ретінде ғана емес, дербес зерттеу нысаны ретінде қарастырыла бастады. Бұл өзгеріс зерттеу тақырыптарының таңдалуына және қазіргі еуропалық тарихшылар қолданатын әдіснамалық тәсілдердің әртүрлілігіне айтарлықтай әсер етті. Мақалада негізгі назар соңғы жылдары Қазақстан тарихы бойынша белсенді түрде ғылыми еңбектер жариялап жүрген қазіргі заманғы авторлардың зерттеулерін сипаттауға бағытталған. Аталған ғалымдар Қазақстан архивтерінде жиі әрі ұзақ мерзім жұмыс жасап, жоғары оқу орындарында дәріс оқып және қазақстандық әріптестерімен бірлескен академиялық ынтымақтастықты белсенді түрде жүзеге асырып келеді. Мақала үш негізгі бөлімге бөлінген, олардың әрқайсысы Франция, Германия және Италиядағы қазіргі тарихнаманы талдауға арналған. Салыстырмалы тарихнамалық талдау әдістемесін қолдана отырып, әр бөлімде ұлттық тарихнамалық мектептердің қалыптасуы, олардың пәндік шеңбері, негізгі ғалымдары, жетекші нарративтері мен интерпретациялық тәсілдері, сондай-ақ басты зерттеу тақырыптары қарастырылып, әр ғалымның қосқан үлесі қысқаша сипатталады. Француз зерттеушілері, атап айтқанда Мarlène Laruelle және Thierry Zarcone, Қазақстан халқының діни дәстүрлері мен олардың әлеуметтік-мәдени эволюциясын зерттеген. Ал Isabelle Ohayon-ның еңбектері елдің кеңестік кезеңдегі трансформациясын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Неміс ғалымы Robert Kindler Қазақстандағы 1930-жылдардағы ашаршылықты зерттеу ісін ілгерілетуге айтарлықтай үлес қосты. Сонымен қатар, Robert Kindler мен Sophie Roche көші-қон үдерістерін зерттеп, неміс диаспорасы өкілдерінің жеке тарихын талдау арқылы Германия мен Қазақстан арасындағы тарихи байланыстарды қарастырды. Итальян зерттеушілері Niccolò Pianciola және Beatrice Penati аймақтың экономикалық және экологиялық тарихын зерттеуге айтарлықтай үлес қосты. Бұл зерттеу сондай-ақ Франциядағы Шығыс тілдері және өркениеттерінің ұлттық институты (INALCO) мен Германиядағы Берлиннің Гумбольдт университеті сияқты негізгі академиялық институттардың рөлін бағалайды. Жаңа жарияланымдар мен тарихнамалық үрдістерді талдай отырып, авторлар еуропалық зерттеулердің Қазақстан туралы көзқарасының эволюциясын атап көрсетеді, атап айтқанда, кеңес орталықтанған нарративтерден пәнаралық және жергілікті бағытталған тәсілдерге көшу үрдісін айқындайды. Авторлар еуропалық тарихнаманың Қазақстан тарихын жан-жақты әрі терең түсінуге мүмкіндік беретінін, сонымен қатар империялық және кеңестік мұралар мен өңірлік трансформациялар туралы жаһандық ғылыми талқылауларға үлес қосатынын тұжырымдайды. Бұл өз кезегінде академиялық дискурстың кеңеюіне ықпал етеді.
Downloads
Әдебиеттер тізімі
Akulov M. Trends in Western Historiography of Central Asia: The Case of Central Asian Survey. Bulletin of the L.N. Gumilyov ENU. Historical Sciences. Philosophy. Religion Series. 2022. Vol.140, nо.3, pp.7–20. https://doi.org/10.32523/2616-7255-2022-140-7-20
Bennigsen A. Soviet Muslims and the World of Islam. Problems of Communism. 1980. Vol.29, nо.2, рp. 38–51.
Bennigsen A., Lemercier-Quelquejay C. Islam in the Soviet Union. London: Praeger. 1967. 320 p.
Bonora G. Editted by D. Usai, S. Tuzzato, M. Vidale. A Cigar-Shaped Stone Artefact with a Grooved Top from Western Kazakhstan: Description, Analogies and Remarks. In: Tales of Three Worlds: Archaeology and Beyond: Asia, Italy, Africa. Oxfordshire: Archaeopress. 2020. Pp.35–47.
Byrbayeva G. Central Asia and Sovietism: A Conceptual Search for Euro-American Historiography.Almaty: Daik-Press. 2005. 484 p.
Byrbayeva G. Conceptual structure of Euro-American historiography of Soviet Kazakhstan and the Central Asian republics: sources from the 1960s to the early 1990s: Doctoral Dissertation for the Degree of the Candidate of Historical Science. Almaty. 2005. 54 p.
D’Encausse H. Decline of an Empire: The Soviet Socialist Republics in Revolt. New York: Newsweek Books. 1979. 280 p.
Esmagambetov K.L. What did they write about us in the West? Almaty: Kazakh University. 1992. 152 p.
Fourniau J. From Indigenization to Independence: Soviet Transformations and Memories. Milan: Les Indes Savantes. 2019. 33 p.
Geiss P.G. Pre-tsarist and Tsarist Central Asia: Communal Commitment and Political Order in Change. Hamburg: GIGA Institute for Middle East Studies. 2003. Рp. 22–25.
Grousset R. The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. New Jersey: Rutgers University Press. 1970. 672 p.
Halbach U. The North and the South in the Caucasus – Separated or Interlinked? Russian AnalyticalDige st. 2014. Nо.153, pp. 2–4.
Johanson L. Discovering Turkic: The Linguistic Typology of Turkic Languages. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. 2010. 272 p.
Johanson L., Ed. by Bulut C. Turkic-Iranian Contact Areas: Historical and Linguistic Aspects. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. 2006. 344 p.
Johanson L., Edited by Csató É. Á. The Turkic Languages. London: Routledge. 1998. 448 p.
Khabdulina M., Tleugabulov D., Dukombayev A., Koshman T., Bukesheva G., Saparova K., Gaisa A., Bonora, G. Sacred landscape of Saryarka: Collective monograph. Rome: International Association of Mediterranean and Oriental Studies. 2020. 222 p.
Kindler R. Stalin’s Nomads: Power and Famine in Kazakhstan. Pittsburg: University of Pittsburgh Press. 2018. 320 p.
Kovalskaya S. Foreign and domestic historiography of the history of Kazakhstan. In: Proceedings of the All-Russian scientific conference dedicated to the 20th anniversary of higher historical education in the Khanty-Mansiysk Autonomous Okrug-Yugra. Nizhnevartovsk. 2013. Рp. 277–283.
Kovalskaya S.I. The Fates of Kazakhstan's Modernization in English-Language Historiography. Astana: Eurasian National University after L.N. Gumilyov. 2007. 335 р.
Laumulin M. 20th century and power. Kontinent. 2000. Nо.1, pp.19–24.
Laumulin M. Central Asia in Foreign Political Science and Global Geopolitics. In: Central Asia and Kazakhstan in Modern Political Science. KISI. 2005. Vol.1. 704 p.
Laumulin M. Kazakhstan through the eyes of foreigners. Kontinent. 2002. Nо.7, pp.47–49.
Laumulin M. Turkology and Central Asian Studies in Germany. Otan Tarikhi. 2001. Nо.1, pp.40–65.
Laumulin M. Western School of Central Asian and Kazakh Studies. Almaty: Nauka. 1992. 84 p.
Laumulin M. Western oriental studies of the XIX–XX centuries in the study of Kazakhstan and Central Asia: towards the historiography of the problem. In: Materials of I and II Yudin readings (1993-1994). Almaty: Daik-Press. 1998. 145 p.
Laumulin M., Beysembayev T. Foreign Researchers of Central Asia and Kazakhstan: Bibliographic Reference. Almaty: Kenzhe-Press-Kazakhstan. 1994. 100 p.
Laut J. On the position of the Turkic language in cultural contact. Wiesbaden: Harrassowitz Publishing. 2001. 236 p.
Markwart J. Historical Geography of the Turkic World. Berlin: De Gruyter. 1930. 320 p.
Ohayon I., Mark E. The apogee of the Soviet experience. Culture and society in the Brezhnev years. In: Real socialism in three dimensions: Past, future, abroad. 2013. Vol. I-II. Рp. 3–10. https://hal.science/hal-01260541v1
Ohayon I. Sedentarisation of Kazakhs during the Stalin, Collectivization and Social Changes. Paris: Maisonneuve & Larose. 2009. 24 p.
Ohayon I. The Soviet State and Lineage Societies: Doctrine, Local Interactions, and Political Hybridization in Kazakhstan and Kirghizia during the 1920s and 1930s. Central Asian Affairs. 2016. Vol.3, pp.163–191. https://doi.org/10.1163/22142290-00302004
Pianciola N. Nomads and the State in Soviet Kazakhstan. In: Oxford Research Encyclopedia of Asian History. 2019, October 30. https://oxfordre.com/asianhistory/view/10.1093/acrefore/9780190277727.001.0001/acrefore-9780190277727-e-314.
Pianciola N. The Collectivization Famine in Kazakhstan, 1931-1933. Harvard Ukrainian Studies. 2001. Vol.25, nо.3/4, pp.237–251. http://www.jstor.org/stable/41036834.
Pianciola N., Zharassov A. Elusive Rebels: Researching the Uprisings on the Eve of the Great Famine in Kazakhstan (1929-1931). Journal of History. 2020. Vol.9, nо.2, pp.34–43. https://doi.org/10.26577/JH.2020.v97.i2.04
Pohl J. Forced Labor in a Socialist State: Ethnic Germans from Kazakhstan and Central Asia in the Labor Army, 1941–1957. International Crimes and History. 2017. Nо.18, pp. 73–96.
Pomfret R. The Economies of Central Asia. Princeton: Princeton University Press. 1995. 300 p.
Pomfret R. Using Energy Resources to Diversify the Economy: Agricultural Price Distortions in Kazakhstan. Comparative Economic Studies. 2009. Vol.51, pp. 182–212 https://doi.org/10.1057/ces.2008.48
Poujol C. Back to the Kazakh Crisis. Esprit. 2022. Vol.4, pp.23–27. https://shs.cairn.info/publications-decatherine-poujol--12769?lang=en
Roche S. Central Asian Intellectuals on Islam. Cambridge: Harvard University Press. 2014. 400 p.
Schamiloglu U. The Role of Turkology in the Study of Central Eurasia. Central Eurasian Studies Review. 2004. Vol.3, nо.1, pp.2–5.
Schmidt V. Archival funds of the Central State Archive of Kazakhstan on the famine of 1921-1922. Eastern Archive. 2018. Nо.2(38), pp.142–150.
Shaimardanova Z. Two centuries of French historiography of Kazakhstan: political, economic and sociocultural processes in Kazakhstan (XIX– the first decade of the XX century). Saarbrücken: Palmarium Academic Publishing. 2015. 316 p.
Suzhikov B.M. Kazakh political movement and transformation of national identity at the turn of the 19th-20th centuries in foreign history. In: Kazakhstan at the beginning of the 20th century: methodology, history, research. Collection of articles.1993. Рp.82–96.
Suzhikov B.M. National Identification and Dynamics of Ethnic Processes in Foreign Central Asian Studies. Almaty: Complex, 1997. 65 p.
Suzhikov B.M. A look at bourgeois sovietology in light of new political thinking. In: History of Kazakhstan: blank spots. Collection of аrticles. 1991. Рp.315–332
Tashtemkhanova R. History of the study of Kazakhstan in Germany (second half of the 20th century –1991): Abstract of a doctoral dissertation on history. Almaty. 2005. 54 p.
Tashtemkhanova R. German School of Central Asian and Kazakh Studies. Textbook for students of history departments. Pavlodar: Pavlodar State University named after S. Toraigyrov. 2005. 352 p.
Turaeva R. Migration and Identity in Central Asia: The Uzbek Experience. London: Routledge. 2016. 236 p.
Wacker G. Central Asia and China’s Security Policy: Bilateral Cooperation and Regional Organizations. Journal of Current Chinese Affairs. 2010. Vol.39, nо.1, pp.115–134.
Wanner M. Memorial Book Kazakhstan: State Terror Inflicted on Germans During the Timespan 1919-1953 on the Territory of Today's Republic of Kazakhstan. Lincoln: AHSGR. 2023
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 Н. Әбдінасыр, С. Ковальская, Б. Габор
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 Дүние жүзінде.
