«Текке» феномені түркі-мұсылман халықтарының рухани-мәдени бірегейлігі контекстінде (XIX ғасырдың ортасы – XX ғасырдың басы)
Ғылыми мақала
Қаралымдар: 31Кілт сөздер:
Ыстамбұл, дәруіштер теккелері, Орталық Азия, түркі-мұсылман халықтары, қажылық, Осман империясы, патшалық РесейАңдатпа
Аталған мақалада Анадолы жерлеріндегі теккелердің рухани-діни орталық ретінде маңыздылығы қарастырылады, олар Орталық Азиядағы түркі халықтарының исламдық бірегейлігінің қалыптасуына ықпал еткен. Зерттеу шығыстану археографиясы мен кітап дәстүрін талдау негізінде жүргізіліп, мұсылмандық қолжазбаларды жинау, сақтау және зерттеу үдерістерін анықтауға бағытталған. Негізгі мақсаттардың бірі ол теккелердің қажылық, мұсылмандық білім беру және түркі халықтарының мәдени-діни дамуы салаларындағы рөлін зерделеу болып табылады. Тарихи деректер текке қызметінің қолжазба дәстүрімен тығыз байланыста болғанын көрсетеді, өйткені дәл осы институттарда діни еңбектер, философиялық трактаттар және исламдық дәстүрдегі әдеби жәдігерлер сақталып, қайта көшіріліп, таратылған. Сонымен бірге, теккелер тек діни қызмет атқарумен шектелмей, түрлі аймақтар арасындағы байланысты нығайтып, түркі-мұсылман қауымдастығының мәдени-рухани бірлігін қамтамасыз еткен. Зерттеудің теориялық негізі мәдени археография және тарихи-мәдени талдау ұғымдарына сүйенеді, олар қолжазбаларды діни білім мен рухани тәжірибелерді жеткізетін ұжымдық жад элементтері ретінде қарастырады. Методологиялық тұрғыда зерттеу салыстырмалы-тарихи әдісті, қолжазбаларды археографиялық талдауды, сондай-ақ текке қызметінің әлеуметтік, этно-саяси және этно-діни контекстін зерделеуді қамтиды. Зерттеу нәтижелері Анадолыдағы өзбек теккелерінің XIX ғасырдың соңы – XX ғасырдың бірінші ширегіндегі әлеуметтік және саяси тұрақсыздық жағдайында түркі-мұсылман халықтарының рухани және білім беру тәжірибелерін түрлендірудегі маңызды рөлін көрсетеді. Мақалада Осман империясындағы теккелердің түркі-мұсылман қажыларын біріктірудегі басты рөл атқарғаны туралы гипотеза негізделеді, олар діни бірігу кеңістіктеріне айналды. Бұл орындар Стамбұлға келген түркітілдес мұсылмандарға қолдау көрсетіп, сопылық ілімдерді таратуға ықпал етті және исламдық дәстүрлерді сақтау миссиясын орындады. Олардың исламдық білім берудің дамуы мен аймақтар арасындағы мәдени байланыстарды нығайтуға қосқан үлесі теккелердің қолжазбалық мұрасын әрі қарай зерттеу қажеттілігін айқындайды. Бұл зерттеулер түркі әлеміндегі діни және этномәдени үдерістерді тереңірек түсінуге жаңа мүмкіндіктер ашады.
Әдебиеттер тізімі
Anisimov O. The In Russian Empire as a Regulator of the Hajj and In Russian Orthodox Pilgrimage. Bulletin of Saint Petersburg University. History. 2023. Vol.68, no.2, рр.549‒556. https://doi.org/10.21638/spbu02.2023.215 (in English)
Davletshin A. Report of Staff Captain Davletshin on his Mission to Hejaz. St. Petersburg: Military Printing Hous. 2018. 170 р. https://bspu.ru/files/53762 (in Russian)
Green N. Sufism: A Global History. Oxford: Wiley-Blackwell. 2012. https://www.academia.edu/3609878/Sufism_A_Global_History_Oxford_Wiley (in English)
Güler M. The Phenomenon of Hajj in Kyrgyzstan from the 19th Century to the Present and the Ottoman Empire’s Approach to Pilgrims of the Region. Afyon Kocatepe University Journal of Social Sciences. 2016. Vol.18, no.1, рр.1‒16. https://acikerisim.aku.edu.tr/xmlui/handle/11630/4345 (in Turkish)
Erşahin S. The Ottoman Empire and the Hajj Expeditions of Turkestan Muslims (From the Tsarist Period to the Present). Diyanet Scientific Journal. 1999. Vol.35, no.1. (in Turkish)
Inalcık H. The Ottomans and the Caliphate. Islamic History: Culture and Civilization. Istanbul: Kitabevi. 1997. 267 p. (in Turkish)
Ishaev Sh. Mecca, the Sacred City of Muslims (Part One). Central Asian Bulletin 1996. No.1‒2. https://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Arabien/XIX/1880-1900/Isaev/pred.phtml?id=5320 (in Russian)
Kulshanova A. Jadidism: ideology, conceptual approaches and practice. Bulletin of L. Gumilyov Eurasian National University. Historical Sciences. Philosophy. Religion Series. 2022. Vol.138, no.1, рр.59‒71. https://doi.org/10.32523/2616-7255-2022-138-1-59-71 (in English)
Lifchez R. The Dervish Lodge: Architecture, Art, and Sufism in Ottoman Turkey (Comparative Studies on Muslim Societies) ‒ Hardcover. Publisher: University of California Press, 1992. (in English)
Litvinov V. Religious Pilgrimage: A Regional Aspect (The Example of Turkestan in the Middle Ages and Modern Times). Yelets: I.A. Bunin Yelets State University. 2006. 377 р. (in Russian)
Miropiev M. The religious and political significance of the Hajj, or the holy journey of Muhammad to Mecca for religious celebration. In: The Missionary anti-Muslim collection. The works of the missionary anti-Muslim department students at the Kazan Theological Academy. Issue XV. Kazan: Tip. Imperial University. 1881. 251 p. (in Russian)
Naumkin V. Russian Diplomat in the Vilayet of Islamic Holy Sites in the Beginning of the Twentieth Century. Scientific information-analytical, cultural and educational journal "State, Religion, Church in Russia and abroad". 2020. Vol.38, no.1, рр. 229‒260. DOI: https://doi.org/10.22394/2073-7203-2020-38-1-229-260 (in Russian)
Neflyasheva N. The In Russian Empire: The Hajj Experience. Similarities and Differences in Regional Strategies (1870s). In: II Inter-University Scientific Conference "Russia and the Modern World: Problems of Political Development": Proceedings. Moscow, 2006. Р.19‒34. https://iaas.msu.ru/wp-content/uploads/2022/03/2019-2.pdf (in Russian)
Nikolskiy M. Muslim Pilgrimage to Mecca (Part One). Historical Bulletin. Vol. XXIV, No.5. https://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Arabien/XX/1900-1920/Nikolskij/text2.phtml?id=5326 (in Russian)
Özyüksel M. Hejaz Railway. Istanbul: Tarih Vakfı Yurt Publications. 2000. Р. 215‒227. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/9873 (in Turkish)
Sarınay Yu. Ottoman-Turkestan Relations in the Documents of the Turkish State Archives T.C. Prime Ministry State Archives General Directorate, Ottoman Archives Department, Publication: Ankara. 2005. 197 p. (in Turkish).
Sarınay Yu. The Center for the Pilgrims of Turkestan as the Visit Destination in Istanbul. Bilig – Journal of Social Sciences of the Turkic. 2019. No.88, рр.1‒18. https://doi.org/10.12995/bilig.523058 (in Turkish)
Saydazimbayev S. Report of Sayd-Gani Saydazimbayev on the Movement of Muslim Pilgrims to Mecca in 1908. St. Petersburg. 1909. https://www.academia.edu/7719045/Ferghana_Valley_The_Heart_of_Central_Asia (in Russian)
Senyutkina O. Guseva Ju. The Discourse on. In: Russian Muslims in the Documents of the Special Conferences of 1905–1914. State, Religion, Church in Russia and Abroad. 2018. No.4, рр. 231‒254. DOI: https://doi.org/10.22394/2073-7203-2018-36-4-231-254 (in Russian)
Shagyrbaev A. The Religious Views of Mashkhur Zhusup Kopeyuly. Almaty: Institute of Philosophy, Political Science and Religious Studies of the Ministry of Education of the Republic of Kazakhstan. 2018. 223 р. (in Kazakh)
Timaev K. Muslim Pilgrimage. Turkestan Courier. 1909. Vol.106(107). (in Russian)
Yamaeva L. Muslim Deputies in the State Duma of Russia. 1906‒1917. In: A Collection of Documents and Materials. Ufa. 1998. 376 р. https://search.worldcat.org/title/Musulmanskie-deputaty-Gosudarstvennoj-dumy-Rossii-1906-1917-gg.-:-sbornik-dokumentov-i-materialov/oclc/43112026 (in Russian)
Yarovoy-Ravsky V. Pilgrimage (Hajj) to Mecca and Medina. In: Collection of Materials on Islam. 1(1). St. Petersburg. 1889. https://idmedina.ru/books/history_culture/?2530 (in Russian)
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 М. Эгамбердиев , А. Азмұханова
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 Дүние жүзінде.
