Семей округіндегі шаруалардың ауылды күштеп модернизациялау кезеңдегі қарсылығы (1929-1931 жж.)
Ғылыми мақала
Қаралымдар: 13Кілт сөздер:
Кеңестік саясат, Семей округы, Абыралы, Шыңғыстау, Өскемен, Зырян, қуғын-сүргін, шарулар көтерілістері, тәркілеуАңдатпа
Мақалада 1929-1931 жылдардағы ауылды күшпен жаңғырту кезеңіндегі шаруалар қарсылығының себептері, қозғаушы күштері және салдары талданады. Авторлар мақалада ауыл және село тұрғындарының қарсылығына алып келген саяси және әлеуметтік-экономикалық факторларды қарастырады. Олардың ішінде күшпен ұжымдастыру, бай мен кулактарды тәркілеу, жазықсыз халықты жазалау, кеңес билігінің қуғын-сүргін шаралары атап өтіледі. Сталиндік әкімшіл-әміршіл жүйенің халыққа қарсы қолданылған саяси-әскери шаралардың салдарына ерекше назар аударылады, соның ішінде жаппай көтерілістер, әлеуметтік дағдарыстың ушығуы, қазақ халқының дәстүрлі шаруашылықтарының күйреуі қарастырылады. Мақалада ауыл шаруашылығы саласында жүргізілген реформалардың сипаты мен асыра сілтеулері зерттеледі. Олардың қатарында көшпелі және жартылай көшпелі қазақ шаруашылықтарын отырықшыландыру науқаны, ет пен астық дайындау науқандары, шамадан тыс салынған салық үшін жазалау шаралары және ауқатты шаруаларды тәркілеу саясатының слдарлары жан-жақты қарастырылған. 1920 жылдардың соңындағы елімізде күшпен жүргізілген модернизациялау қазақ қоғамының дәстүрлі құрылымын күйретіп, ауыл және село тұрғындарының ашық қарсылығына, яғни баскөтерулер мен қарулы көтерілістердің басталуына себеп болды. 1931 жылы Семей облысының бірнеше ауылдары мен аудандарында шаруалардың кеңес билігінің экономикалық реформаларына жаппай наразылығы ірі көтерілістерге ұласып, қарулы қақтығыстарға әкелді. Алайда кеңес билігі халықтың пікірін елемей, аймақтардағы шаруалардың наразылығын контрреволюциялық ұйымдардың әрекеті деп танып, оны аяусыз басып-жаншыды. Шыңғыстау, Абралы және Өскемен, Зырян және басқада аудандарда орын алған көтерілістер мысалында қарулы қарсылықтың түрлері, көтеріліске қатысушылары мен олардың тактикалық әдістері, мемлекеттік құрылымдарға қарсы іс-әрекет ету жолдары, сонымен қатар халық қарсылығының сол кезеңдегі әлеуметтік-экономикалық өзгерістер аясындағы орны қарастырылады. Мақалада кеңес билігінің халық наразылығына қарсы жазалау шаралары мен көтерілістерді басып-жаншу салдары талданады. Зерттеу нәтижесінде шаруалардың қарсылығы көшпелі және жартылай көшпелі қазақ халықының дәстүрлі өмір салтын бұзған өзгерістеріне қарсылығы табиғи қажеттілігенен туындады деген қорытынды жасалады. Аталған зерттеу жұмысының дерек көзі мемлекеттік архив қорларынан алынған тарихи құжаттарға негізделген. Олардың қатарында Қазақстан Республикасы Президентінің архиві, Қазақстан Республикасының Орталық мемлекеттік архиві және Абай облысының мемлекеттік архиві, Шығыс Қазақстан облысының мемлекеттік архивтері бар. Сонымен қатар, саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау жөніндегі мемлекеттік комиссия жариялаған құжаттық материалдар да осы мақалада пайдаланылды.
Әдебиеттер тізімі
Aldazhumanov K.S. Krestianskoe dvizhenie soprotivleniia. In: Deported Peoples in Kazakhstan: Time and: Fates. Almaty: Arys Publ., 1998. pp. 66‒92. (in Russian)
Allaniyazov T.K. Krestianskie vystupleniia 1929-1932 gg. v Kazakhstane: opyt i problemy izucheniia. Almaty: XXI Century Foundation Publ., 2002. 88 р. (in Russian)
Allaniyazov T.K. «K zachistke bandelementa pristupit nemedlenno». Dokumenty Semipalatinskogo OGPU 1931 g. Historical Archive. 2003. No.3, рр.137‒154. (in Russian)
Allaniyazov T.K., Taukenov A.S. Poslednii rubezh zashchitnikov nomadizma. Istoriia vooruzhennykh vystuplenii i povstancheskikh dvizhenii v Kazakhstane (1929–1931 gody). Almaty: OST – XXI Century Publ., 2009. 424 р. (in Russian)
Allaniyazov T.K. «Doklad o boevykh deistviiakh operativnoi gruppy v Kazakhstane v marte, aprele i mae 1930 goda», kak istoricheskii istochnik. Bulletin of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. Series: Historical Sciences. Philosophy. Religious Studies. 2022. Vol.141, no.4, pp.7‒21. https://doi.org/10.32523/2616-7255-2022-141-4-7-21 (in Russian)
Zhanbossinova A. Tolstoukhovskii miatezh v istochnikakh i materialakh. Domestic history. 2018. No.3(83), рр.192‒203. (in Russian)
Zhanbossinova A.S., Zhirindinova K. Şyñğystau köterılısı: jaña derekter negızınde zertteu. Electronic Scientific Journal «edu.e-history.kz». 2018. No.5(1), pp.39‒46. (in Kazakh)
Zhanbossinova A.S. Krestiane i kollektivizatsiia: formy protivostoianiia (na primere Vostochnogo Kazakhstana). Bulletin of the Kazakh National Pedagogical University. Series: Historical and Socio-Political Sciences. 2010. No.3(26), pp.52‒56. (in Russian)
Zhylgeldі Zh.S. Şyğys Qazaqstan öñırı şarua qojalyqtaryn jappai küştep ūjymdastyruğa qarsy köterılısterdin sebepterı Bulletin of the L.N. Gumilyov Eurasian National University. Series: Historical Sciences, Philosophy, Religious Studies.. 2020. Vol.130, no.1, pp.25‒34. DOI: https://doi.org/10.32523/2616-7255-2020-130-1-25-34 (in Kazakh)
Kozlov A.P. Krestianskie vooruzhennye vystupleniia i povstancheskie dvizheniia v Kazakhstane 1929–1931 gg. Clio. 2024. No.8/212, рр.69-76. https://doi.org/10.24412/2070-9773-2024-8-69-76 (in Russian)
Қozybaev M.K., Abylkhozhin Zh.B., Aldazhumanov K.S. Kollektivizatsiia v Kazakhstane: tragediia krestianstva. Almaty. 1992. 35 p. (in Russian)
Kudaibergenova A. I. Qazaqstandağy 1929–1932 jj. şarualar köterılısterı jäne qazaqtardyñ aua köşuı (halyq jadynda). Bulletin of Karaganda University. Series: History, Philosophy. 2022. No.3/107, рр.134-142. https://doi.org/10.31489/2022hph3/134-144 (in Kazakh)
Neizvestnye stranitsy istorii Semipalatinskogo Priirtyshia (20-30-e gody KhKh v.):Collection of Documents and Materials. Astana. 2022. 384 р. (in Russian)
Nasenov B. Abyraly köterılısı. Ninth Section. Collection of Documents. Almaty-Novosibirsk. 2005. 836 р. (in Kazakh)
Omarbekov T. 1929-1931 jyldardağy halyk köterılısterı. Almaty: Arys Publ., 2018. 480 p. (in Kazakh)
Omarbekov T. Zobalañ (küştep ūjymdastyruğa qarsylyq): Almaty: Sanat Publ., 1994. 272 р. (in Kazakh)
Omarbekov T. 20-30 jyldardağy Qazaqstan qasıretı: A Supplementary. Almaty. 1997. 320 р. (in Kazakh)
Materialy Gosudarstvennoi komissii po polnoi reabilitatsii zhertv politicheskikh repressii (20‒50-e gody KhKh veka). Vol. 4. People's Uprisings and Protests in Kazakhstan in the 1920s-1930s. Astana. 2022. 536 р. (in Russian)
Smagulova S. O., Berkimbay A. ХХ ğasyrdağy 20-30 jj. Keñes ükımetıne qarsy halyq narazylyqtary. (Şyğys Qazaqstan oblysy boiynşa). Domestic History. 2017. No.1, pp.38‒50. (in Kazakh)
Sovetskaia derevnia glazami VChK – OGPU – NKVD. 1918–1939. Documents and materials in 4 volumes. Volume 3. 1930‒1934. Book 1. 1930‒1931. Ed. A. Berelovich, V. Danilov. Compiled by L. Borisova, V. Danilov, N. Peremyshlennikova, N. Tarkhova. Moscow: ROSSPEN, 2003. 864 p. (in Russian)
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 К. Байсарина, М. Карибаев, М. Турлыбаев
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 Дүние жүзінде.
