Түркістан өлкесінің мерзімді басылымдары ХХ ғасыр басындағы Қазақстан тарихын зерттеудің дереккөзі ретінде
Ғылыми мақала
Қаралымдар: 14Кілт сөздер:
фронтир, мерзімді басылымдар, қазақ қоғамы, білім беру, жер дағдарысы, трансформацияАңдатпа
Мақаламыздың мақсаты ‒ Түркістан өлкесінің мерзімді баспасөз материалдары негізінде ХХ ғасырдың басындағы Қазақстанның шекаралық кеңістігіндегі қазақтардың өмір салтындағы өзгерістердің тарихи реконструкциясын көрсету. Кеңістіктік құбылысы фронтир тұрақсыз шекаралық жылжымалы кеңістікті білдіреді, ал империялық билік әлі жеткілікті ықпалды емес. Фронтир кезеңінде империялық өмір салты үлгі ретінде алынып реформалар жүргізіліп, жаңа әлеуметтік институттар мен сайлау жүйесі қалыптасуда. Зерттеу барысында: ескірген терминология; басқа семантикалық жүктемесі бар рубльдердің болуы ескерілді. Жұмыс барысында барлық басылымдар зерттеу үшін ең өзекті тақырыптық айдарларға топтастырылды: реформалар, қоныс аудару мәселесі, жер дағдарысы; сайлау жүйесі; білім беру; 1916 жылғы Жетісудағы оқиғалар. Нәтижелер: мерзімді басылымдар өзекті оқиғаларға жақын болғандықтан қазақ қоғамының мәселелерімен тығыз байланысты. Газет мақалалары өткір сын тудыруда, өйткені мәселеге қатысты стандартты емес, кейде қоғамдық пікірден өзгеше көзқарас бар. Газет материалдарын шартты түрде ақпараттық немесе аналитикалық сипаттағы басылымдарға бөлуге болады. Қазақ қоғамындағы ең қызықты деректер мен өзекті оқиғалар газет беттерінде жарияланып тұрған. Мерзімді басылымдарды талдау, қызықтыратын ақпараттың газет беттерінде біркелкі таралмағандығына байланысты таңдамалы емес, толық шолуға лайық. Автордың оқиғаларға белгілі бір субъективті бағасын беруіне байланысты газет басылымдары сыни тұрғыдан ойлауды қажет етеді. Фронтир кеңістігінде Түркістан өлкесінің қазақ халқының, қоныстанушылары мен әкімшілік өкілдерінің мәдениеттері, шаруашылық және сауда қарым-қатынастарының өзара әсер ету процесі болуда. Қазақ халқының жаңа қалыптасқан жағдайларға еріксіз бейімделуі және қазақ даласы мен Түркістан өлкесінің Ресей империясының құрамына қосылуы байқалады. Қазақ даласында жаңа қоғамдық билік институттарының орнығуы және Ресей империясында болғандай мәдениет пен құқықтың қазақ қоғамына енуі байқалады. Қоныс аударуға, жер қатынастарына, билер сайлауына байланысты қарсы наразылық толқыны күшеюде. Оқушыларға ана тілін ұмыттыратын, сол арқылы ұлттық даралықты жоятын империялық саясатты ұстанған орыс-қазақ мектептеріндегі оқуға көңілі толмайтындар саны көбеюде.
Әдебиеттер тізімі
Campbell I. Knowledge and the Ends of Empire; Kazak Intermediaries and In Russian Rule on the Steppe, 1731-1917. Ithaca: Cornell Univ. Press London, 2017. 288 р. (in English)
Frank A. Muslim religious institutions in Imperial Russia: the Islamic Worlf of Novouzensk District and the Kazakh Inner Horde, 1780-1910. Leiden: Brill, 2001. 355 р. (in English)
Gorshenina S., Abashin S., Cordier B. i dr. Photographing Central Asia from the Periphery of the Russian Empire to Global Presence. Berlin: De Gruyter, 2022. 431 р. (in English)
Khalid A. Printing, publishing and reform in Tsarist Central Asia. International Journal of Middle East Studies. 1994. No.2, pp.187‒200. (in English)
Morrison A. In the Russian conquest of Central Asia. A study in Imperial Expansion 1814-1914. Cambridge: University Press, 2021. 613 р. (in English)
Absattarova Zh., Mazhitova Zh. «Faktory formirovaniia sotsiokulturnoi identichnosti kazakhskoi Intelligentsii v imperskii period (seredina KhІKh – nachalo KhKh veka). Bulletin of the L.N. Gumilyov Eurasian National University Series: Historical Sciences. Philosophy. Religious studies. 2024. Vol.149, no.4, pp.177‒193. https://doi.org/10.32523/2616-7255-2024-149-4-177-193 (in Kazakh)
Dzhampeisova Zh. Vliianie kolonialnykh reform Rossiiskoi imperii na funktsionirovanie instituta kliatvy u kazakhov i turkmen: sravnitelnyi analiz. In: The Role of Nomads in the Formation of Kazakhstan’s Cultural Heritage. Scientific Readings in Memory of N.E. Masanov. Proceedings of the International Scientific Conference. Almaty, 2010. pp.305‒320. (in Russian)
Dzhumaniiazova N. Povsednevnaia zhizn kazakhskogo naseleniia v kontse XVIII-nachale XX vv. (na materialakh Orenburgskoi gubernii). In: Proceedings of the International Scientific and Practical Conference "The Republic of Kazakhstan and the Eurasian Space: Modernity and Development Prospects," Dedicated to the 25th Anniversary of Kazakhstan's Independence. Part 2. Astana, 2016. pp.89‒92. (in Russian)
Dubovitskaya I.M., Ostroumov N.P. Stanovlenie sredstv massovoi informatsii v Tsentralnoi Azii v kontse XIX – nachale XX vekov. History and Modernity. 2009. No.2, pp.194‒198. (in Russian)
Dubiago L.S. Gazeta kak massovyi istoricheskii istochnik izucheniia politicheskoi kultury provintsialnoi obshchestvennosti Viatskoi gubernii vesnoi 1917 goda. In: Scientific, Technical, and Socio-Economic Problems of Regional Development: Proceedings of the Scientific Conference of Glazov Engineering and Economic Institute. Glazov: Publishing House of Glazov Pedagogical Institute, 2009. pp.143‒163. (in Russian)
Zhanуsbai T. Aғartu Khalyқ Komissariaty қyzmetіnің «Eңbekshі(l) қazaқ» betterіnde baiandaluy. Bulletin of Al-Farabi Kazakh National University. History Series. 2023. No.1, pp.57‒66. (in Kazakh)
Izbasarova G. Institut popechitelei v Kazakhskoi stepi XIX v.: pravovoe polozhenie i dolzhnostnye instruktsii. Bylye gody. 2017. Vol.46, no.4, pp.1366‒1375. 10.13187/bg.2017.4.1366 (in Russian)
Kotiukova T.V. «Drugoi» mir glazami «svoikh» na stranitsakh «Rodnoi gazety Turkestana». Eastern Archive. 2014. No.2(30), pp.25‒30. (in Russian)
Kotiukova T. «Rodnaia gazeta» kak instrument natsionalnoi politiki Rossiiskoi imperii (na primere Turkestana). Postcolonialism and Modernity. 2023. No.4, pp.29‒45. (in Russian)
Kotiukova T.V. «Rodnaia gazeta Turkestana» kak instrument prodvizheniia khlopkovoi politiki Rossiiskoi imperii v Turkestane. Electronic Scientific and Educational Journal "History". 2024. https://doi.org/10.18254/S207987840031252-6 (in Russian)
Қuantaev N., Sabdenova, G. Қazaқ AKSR baspasөzі zhәne Zhүsіpbek Aimauytұlynyң қoғamdyқ-saiasi қyzmetі. Bulletin of Al-Farabi Kazakh National University. History Series. 2023. No.1, pp.30‒38. https://doi.org/10.26577/JH.2023.v108.i1.04 (in Kazakh)
Kurnykina G.I. Vostokovedcheskie temy na stranitsakh sibirskoi periodiki v kontse XIX ‒ nachale XX vekov. In: Oriental Studies in Altai: Collection of Scientific Articles. 2004. Issue.4, рр.45‒54. (in Russian)
Nikolaev Kh.R. Materialy periodicheskii istochnik. Social and Humanitarian Knowledge: Scientific-and Educational Publication. 2013. No.9, рр.72‒82. (in Russian)
Poberezhnikov I.V. Frontirnaia modernizatsiia kak rossiiskii tsivilizatsionnyi fenomen. In: Reforming Russia. Issue 12: Yearbook. Ed. by M.K. Gorshkov. Moscow: Novy Khronograf, 2013. рр.246‒274. Istochnik: https://www.fnisc.ru/publ.html?id=3084. (in Russian)
Rakhmatullina O.R. Periodicheskaia pechat kak istochnik po istorii arkheologicheskikh issledovanii Vostochnoi Sibiri kontsa XIX – nachala XX vv.: predvaritelnyi obzor. Northeast Humanities Bulletin. 2022. No2(39), рр.67‒77. (in Russian)
Sartori P., Shablei P. Empire’s Experiments: Adat, Sharia, and the Production of Knowledge in the Kazakh Steppe. Moscow New Literary Review. 2019. 280 р. (in Russian)
Sultangalieva G.S. Kazakhskoe chinovnichestvo Orenburgskogo vedomstva: ormirovanie i napravlenie deiatelnosti (XIX v.). Journal of Slavic Research Center. Acta Slavica Iaponica. 2009. Vol.27, pp.77‒101. (in English)
Shadmanova S.B. «Turkiston viloiatining gazeti» o problemakh traditsionnykh shkol v Turkestane. Tashkent: Publishing House of the Tashkent and Central Asian Diocese, 2011. pp.263‒271. (in Russian)
Shadmanova S.B. Istoriia Turkestana cherez prizmu informatsii, predstavlennoi na stranitsakh periodicheskikh izdanii (1870-1917). Tashkent: Publishing House of the National Library of Uzbekistan, 2023. 300 р. (in Russian)
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 Г. Ксенжик
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 Дүние жүзінде.
