Тәжеғұл қорымының ерте жерлеу хронологиясы мен мәдениеті

Авторлар

Қ. Әуезов О.А. Байқоңыров ат. Жезғазған университеті, Жезқазған, Қазақстан Автор https://orcid.org/0009-0004-7830-8758
С. Ярыгин А.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, Астана, Қазақстан Автор https://orcid.org/0000-0001-9505-2839
С. Сакенов Ә.Х. Марғұлан атындағы археология институтының, Астана, Казақстан Автор https://orcid.org/0000-0001-8868-4280
Г. Күлмағанбетова Л. Гумилев ат. Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан Автор https://orcid.org/0000-0002-9525-8084

DOI:

https://doi.org/10.32523/3080-129X-2025-153-4-27-44

Түйін сөздер:

Солтүстік Қазақстан, Бурабай таулы орман массиві, ландшафт, археологиялық шағын аудан, Қола дәуірі, қорым

Аңдатпа

Аталмыш жұмыста Тәжеғұл археологиялық кешеніндегі ғылыми зерттеулер барысында алынған материалдар ғылыми айналымға енгізілген. Кешен Ақмола облысы Бурабай ауданындағы Абылайхан ауылының маңында орналасқан. Алқаптың топографиялық сипаттамасы берілген, ол әртүрлі кезеңдерге - ерте және соңғы қола дәуіріне және қазіргі кезеңге жататын көптеген орындарды көрсетеді. Бұл жұмыстың мақсаты – кешеннің қалыптасуының бастапқы кезеңіне жататын ескерткіштер бойынша зерттеу нәтижелерін көрсету. Әдістер мен материалдар бөлімінде екі нысанды зерттеу процесі мен нәтижелері сипатталады: №1 тас қоршау және №2 тас қоршауға жапсырылып салынған қосымша тас қоршауы зерттелді. Бірінші нысан алқаптың төменгі, солтүстік бөлігінде орналасқан, екіншісі жоғарғы оңтүстік бөлігінде, Қазақ Қыстауының астындағы стратиграфиялық қабаттында табылды. Ескерткіштердің радиокөміртекті мерзімін анықтау біздің дәуірімізге дейінгі IV-III мыңжылдықтарды көрсетті. Әдеби шолу және талқылау бөлімінде Қазақстанның басқа аймақтарында зерттелген ұқсас ескерткіштерге салыстырмалы типологиялық талдау жасалған. Бұл авторларға ерте қола дәуірінде Қазақстанның көп бөлігінде орын алған мәдени генезистің біртұтас үрдістері туралы гипотеза жасауға мүмкіндік берді. Мақалада Солтүстік Қазақстанның Бурабай таулы орман массивіндегі ерте қола дәуірі ескерткіштеріне назар аударылады, олардан алынған материалдар осы кезеңдегі археологиялық мәдениеттердің шығу тегі туралы кейбір мәселелерді шешу үшін маңызды. Зерттелетін аймақта алғаш табылған жаңа материалдар жерлеу құрылымдары мен ямная мәдениетіне ұқсас жерлеу ғұрпы туралы айғақтарды көрсетеді. Авторлар кешендегі әр кезеңдегі мәдени қабаттарды аңықтап, талдайды. Ямная мәдениетінің ерекшеліктері бар орындардың үстінен нұра-фёдорово археологиялық мәдениетінің мәдени қабаты жатыр. Бұл мақалада Тәжіғұл кешенінің маңында орналасқан нұра-фёдорово археологиялық мәдениетінің нақты орындары туралы ақпарат берілген. Талқылау бөлімінде Ямная археологиялық мәдениетіне тән белгілер мен оларды алмастырған нұра-федоровская мәдениетінің ескерткіштеріне салыстырмалы талдау жасалған. Қорытынды бөлімінде зерттеушілер нұра-федоров мәдениетінің аймақтық топтарының қалыптасуы Ямная мәдениет ескерткіштері негізінде болуы мүмкін деген концепциясын тұжырымдап және аталмыш гипотезаны талқылауға салады.

Downloads

Download data is not yet available.

Автор өмірбаяндары

Қ. Әуезов , О.А. Байқоңыров ат. Жезғазған университеті, Жезқазған, Қазақстан

тарих ғылымдарының кандидаты
С. Ярыгин, А.Х. Марғұлан атындағы Археология институты, Астана, Қазақстан

PhD
С. Сакенов, Ә.Х. Марғұлан атындағы археология институтының, Астана, Казақстан

PhD
Г. Күлмағанбетова , Л. Гумилев ат. Еуразия ұлттық университеті, Астана, Қазақстан

«Археология және этнология» мамандығы бойынша PhD докторант

Әдебиеттер тізімі

Beisenov A., Loman V. Issues of studying the settlements of the Early Iron Age in Central Kazakhstan. Bulletin of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan. Social Sciences Series. 2006. No.1(252), рр.36–45.

Beisenov A., Akishev K. and the issues of studying monuments of the Kazakh period. Margulan Readings–2019: Proceedings of the Int. archaeology. scientific and practical. conf., dedicated to the 95th anniversary of the birth of the outstanding Kazakhstani archaeologist K.A. Akishev (April 19–20, 2019). Ed.-in-chief B.A. Baitanaev, ed. responsible M. Nur-Sultan: K. Akishev Research Institute of Archaeology, L. Gumilyov Eurasian National University. 2019. Рp.10–38.

Bisembaev A., Mamedov A., Duysengali M., Kitov E. Preliminary results of the study of the Kumsai pit burial ground in 2010. Ancient Turgay and the Great Steppe: part and whole. Kostanay-Almaty: Kostanaypoligrafiya Publishing House. 2015. Рp.359–368.

Bisembayev A., Mamirov T., Mamedov A., Bairov N., Amelin V., Urazova A., Bidagulov N. Research of monuments of pit culture in Western Kazakhstan. Kadyrbaev readings-2016. Aktobe: Institute of Archaeology. A. Margulana. 2016. Рр.103–109.

Görsdorf J., Parzinger H., Nagler A., Leontev N. Neue 14C-datierungen für die sibirische Steppe und ihre Konsequenzen für die regionale Bronzezeitchronologie. Eurasia Antiqua 1998. No.4, рр.73–80.

Grushin S., Tyurina E., Khavrin S. The oldest metal of Southern Siberia. Metal in the system of metallurgical provinces of the Bronze Age. Barnaul: Altai State University. 2006. Рp.18–32.

Gutsalov S. Tribes of cattle breeders and farmers of the Bronze Age (3rd–2nd mil. BC). History of Western Kazakhstan. Aktobe. 2006. Vol.I. 250 p.

Dorozhevsky N. Yamny mound of Shoktyba III. In: Cultural Studies and History of Ancient and Modern Societies of Siberia and the Far East. Proceedings of the 42nd Regional Archaeological and Ethnographical Student Conf. Omsk. April 16–19, 2002. Omsk: OmGPU Publ. 2002. Pp.45–52.

Evdokimov V., Logvin A., Tkachev A. Settlement Semiozernoe 2. Bulletin of Archeology, Anthropology and Ethnography. 2016. No.2(33), рр.30–40.

Kushaev G. Studies in the Ancient History of the Steppe Urals. Uralsk: Dialog Publishing House. 1993. 172 p.

Logvin A.V., Shevnina I.V. Stone Age burials of the Bestamak cemetery. The problem of studying the Early Bronze Age of the steppe zone of Eastern Europe. Orenburg: Publishing House of the Orenburg Pedagogical University. 2009. Pp. 142–151.

Margulan A. Works: Saryarka. Mining and metallurgy in the Bronze Age. Dzhezkazgan – an ancient and medieval metallurgical center (Milykuduk settlement). In 14 volumes. Volume 2. Comp. D. Margulan. Almaty: Daik-Press. 2001. 144 p.

Martynyuk O., Zdanovich S. Funeral monuments of the late Bronze Age in the Kokchetav region. The Eneolithic and Bronze Age of the Ural-Irtysh Interfluve. Interuniversity collection. Chelyabinsk: Publishing House of Bashkir University (prepared by Chelyabinsk University). 1985. Рp.142–152.

Molodin V., Epimahov A., Marchenko Zh. Radiocarbon chronology of the Bronze Age cultures of the Urals and South of Western Siberia: principles and approaches, achievements and problems. Bulletin of Novosibirsk State University. Series: History and Philosophy. 2014. Vol.3, pp.136–167.

Orazbaev A. The Bronze Age in Northern Kazakhstan. Proceedings of the Institute of History, Archaeology, and Ethnography of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR. Alma-Ata. 1958. Vol.5. Рp.216–294.

Panyushkina I. Calendar age of the Khalvay burial group. In: The Bronze Age burial ground of Khalvay III in Northern Kazakhstan. Astana: A. Margulana Institute of Archaeology. 2015. Pp.218–220.

Khokhlov A., Kitov E. On the anthropology of the early stage of the Bronze Age in western Kazakhstan. Bulletin of Archaeology, Anthropology and Ethnography. 2012. No.1(16), рр.64–71.

Chernikov S.S. Ancient mining in the Stepnyak area (based on survey materials from 1938). Bulletin of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR. Archaeology Series. 1948. Is.1, pp.13–32.

Yarygin S., Tavukçu Z., Sakenov S. Megalithic structure from Burabay: Gold mining and cult communities of the Late Bronze Age of Northern Kazakhstan. Archaeological Research in Asia. 2024. Vol.39. https://doi.org/10.1016/j.ara.2024.100536 DOI: https://doi.org/10.1016/j.ara.2024.100536